Dom przy Trakcie św. Wojciecha 297 w Gdańsku-Lipcach jest przykładem żuławskiego domu podcieniowego - charakterystycznego elementu kulturowego krajobrazu Żuław. Zabytek reprezentuje typ wiejskiego budownictwa mieszkalnego o okazałych gabarytach i umieszczonym na elewacji frontowej wydatnym i zazwyczaj dekoracyjnie opracowanym podcieniem. Dom w Gdańsku-Lipcach należy do najwcześniejszego, tzw. pierwszego typu żuławskiego domu podcieniowego - z podcieniem przy krótszym boku. Obiekt jest najstarszym zachowanym tego rodzaju budynkiem w regionie.
Budynek położony w gdańskiej dzielnicy Lipce, usytuowany po wschodniej stronie Traktu św. Wojciecha (stanowiącego odcinek drogi krajowej Gdańsk-Tczew), bezpośrednio przy chodniku i jezdni. Obiekt wolno stojący, ulokowany na bardzo małej działce, szczytowo w stosunku do ulicy. Wzniesiony w konstrukcji ryglowej - fachy pierwotnie wypełnione strychułami, ob. cegłą, otynkowane. Szczyt tylny (wschodni) oszalowany deskami. Budynek założony na rzucie prostokąta, dwukondygnacyjny, kryty dwuspadowym dachem mieszczącym dwukondygnacyjne poddasze. Na całej długości elewacji frontowej (szczytowej, zachodniej) dziewięciosłupowy podcień drewniany, w którym półkoliście zaciosane miecze tworzące formę arkad. Ponadto na elewacji frontowej bogato profilowane czoła belek podcienia i gzymsu pod szczytem. Wszystkie elewacje z prostym, szachownicowym układem słupów i rygli. W niektórych polach występują miecze lub zastrzały (elewacje północna i wschodnia), w szczytach budynku, przy krawędziach dachu - dodatkowe rygle ukośne. Nad podcieniem elewacja z dwoma otworami okiennymi i dwie nisze zwieńczone łukami odcinkowymi. W szczycie elewacji okno zdwojone. Na elewacjach bocznych (kalenicowych) i tylnej otwory okienne o zróżnicowanej wielkości i występujące nieregularnie, na każdej kondygnacji w innym rytmie. Stolarka okienna przyziemia dwuskrzydłowa lub jednoskrzydłowa, skrzydła dzielone szprosami na cztery, sześć lub dziewięć pól. Na drugiej kondygnacji okna jednoskrzydłowe (współczesne) z drewnianymi okiennicami. W połaciach dachowych współczesne okna połaciowe. Na elewacji tylnej widoczne liczne ślady przekształceń w układzie słupów, rygli i przemurowań. Układ wnętrz częściowo zmieniony.
Najwyższe wzniesienie Żuław Wiślanych, do 2011 r. nieposiadające nazwy. Za sprawą konkursu zorganizowanego przez Zespół Szkół w Suchym Dębie i pruszczańskie Starostwo Powiatowe wyłoniono nazwę (początkowo nieoficjalną), która nawiązuje do przebywającego podczas wojny Rzeczypospolitej z Gdańskiem w pobliskim zamku króla Stefana Batorego, a także plejstoceńskiego pochodzenia szczytu.
Krzywe Koło to wieś założona już w 1363r. Na poczatku XIXw. na 323 mieszkańców wsi, 4 było wyznania mennonickiego. Pod koniec XIXw. we wsi istniało 30 domostw, w których mieszkało 5 mennonitów.
Krajobraz zabudowy wsi został bardzo zniekształcony przez obecną zabudowę. Do obecnych czasów przetwał jedynie dom podcieniowy oraz kościół. Dom jest murowany, otynkowany, z ryglowym podcieniem wspartym na 4 kolumnach i ryglowych ścianach bocznych. Wnetrze zostało silnie przekształcone i nie przypomina oryginalnego rozkładu pomieszczeń.
Odwiedzając Krzywe Koło warto zajść do kościoła pw. Znalezienia Krzyża Świętego. Świątynia została wzniesiona w XIV w., a w XVII gruntownie przebudowana. Jest to jednonawowa budowla z dobudowaną w XVIII w. drewnianą wieżą zakończoną strzelistym hełmem oraz XIX- wieczną kaplicą południową. W murach kościoła znajdują sie kamienne kule armatnie, które są pamiątka po prowadzonych na tym terenie bitwach w czasie wojen szwedzkich. Nad wejściem do kruchty zauważyć można herb Gdańska umiejscowiony na tarczy owiniętej wieńcem z liści. Miasto Gdańsk było przez kilka wieków patronem parafii.
Wewnątrz świątyni zachowało się barokowe wyposażenie, w szczególności należy zwrócić uwagę na ołtarz główny, ambonę oraz organy. Wzrok przykuwają także bogato zdobione ławy z klęcznikami i stellami, w których zasiadali najzamożniejsi osadnicy z Holandii. Na zapleckach ław znajdują się obrazy ukazujące postać Jezusa wraz z 12 Apostołami. Na każdym obrazie, nad głową świętego, został umieszczony gmerk, czyli znak namalowany złotą farbą informujący o tym kto jest fundatorem miejsca oraz którego gospodarstwa jest własnością. Takie same znaki znajdują się na odrzwiach do ławek dla kobiet, które umieszczone są po przeciwnej stronie nawy.
Steblewo to XIV-wieczna wieś ściśle związana ze średniowiecznym traktem handlowym z Gdańska do Elbląga, która po raz pierwszy wzmiankowana była w 1305r. jako darowizna króla polskiego Wacława II na rzecz Zakonu Krzyżackiego.
W czasie "potopu szwedzkiego" w 1656 r., gdańszczanie wznieśli w okolicy Steblewa szaniec, który miał bronić dostępu do Wisły, jednak został on zajęty przez wojska szwedzkie, tak samo jak wieś.
Odwiedzając Steblewo warto odwiedzić gotycki kościół wzniesiony w drugiej połowie XIV w. Dwukondygnacyjny obiekt z masywną wieżą frontowa i kruchta od strony zachodniej, zostały zniszczone po pożarze w 1945 r. Do dziś zachowały się jedynie mury zewnętrzne oraz część wieży. Świątynia początkowo użytkowana była przez katolików, jednak w XVI w. została przejęta przez ewangelików. Wokół kościoła znajduje sie zabytkowy cmentarz, który został założony wraz z budową świątyni, a którego pozostałością jest kaplica, grobowiec rodziny Wessel z 1854r. oraz stelle nagrobne z XVIII i XIX w.
Dom podcieniowy w Steblewie to obiekt pochodzący z 2 połowy XVIII, który zaliczany jest do Szlaku Domów Podcieniowych.
Oparte na ceglanej konstrukcji parteru, szkieletowe piętro pokryte jest mandardowym dachem. Podcień domostwa wsparta jest na 8 słupach, ozdobnych kolumnach, które ustaiwone są na ceglanych cokołach. Do wnętrza obiektu prowadzą późnobarokowe drzwi. Ostatni remont budynku został przeprowadzony w 1959 r.
W południowej części wsi Trutnowy zlokalizowany jest dom podcieniowy pochodzacy z 1720r. Jest on najstarszym tego typu obiektem na Żuławach Gdańskich.
Budowla wsparta na 8 słupach z dekoracyjnych belek, tworzacych arkady, jest oryginalnym układem części szachulcowej obiektu. W domu zachowały się liczne detale architektoniczne oraz dawny układ pomieszczeń, w jednym z nich można obejrzeć makietę przedstawiającą układ XVIII - wiecznej wsi.
Zbudowany w 1731 r., dom podcieniowy w Miłocinie został odrestaurowany wo statnich latach i obecnie pełni funkcję kulturalną.
Wsparta na 8 słupach podcień z ozdobnymi elementami ktonstrukcji szkieletowej, która wypełniona jest ozdobną cegłą, jest niepowtarzalną budowlą, która została niegdyś wykorzystywana jako budynek mieszkalny. W obiekcie zachowała się wielka sień, a w planach jest odtworzenie dawnego folwarku, w skład którego wchodzić będzie ten oraz sąsiednie budynki.
Koszwały to niewielka wieś zlokalizowana kilkanaście kilomerów za Gdańskie, której powstanie datuje się na 1334r. Wówczas wielki mistrz krzyżacki wydał akt lokacyjny osady.
W 1883r. we wsi mieszkało 514 osób z czego wiekszośc była wyznania ewangelickiego (434), jedynie 70 katolików i 11 mennonitów osiadło w Koszwałach. W osadzie znajdował sie luterański kościół z plebania oraz szkołą dla parafian, zaś katolicy należeli do parafii w Gdańsku, a uzytkowali świątynię i szkołe w Wocławach.
We wsi znajduje się dom podcieniowy z 1792r., który został wzniesiony na sztucznie usypanym, niewielkim wzgórzu, tzw. terpie. Podcień obiektu oparta jest na siedmiu drewnianych słupach połączonych ze sobą arkadami. Cały obiekt jest murowany, ozdobne belki znajdują się na szczycie budowli. Do sieni prowadzą barokowe drzwi, a wnętrze zostało prawie bez zmian w stosunku do pierwotnego układu.
Elementem wyróżniającym Żuławy, spośród innych regionów są domy podcieniowe. To jedne z ostatnich tak cennych zabytków w Delcie Wisły.
Domy podcieniowe posiadają drewnianą konstrukcję szkieletową, które wypełnione są dekoracyjną układanką z tzw. cegły "holenderki". O wyjątkowości tych budowli świadczy podcień, czyli wysunięte piętro oparte na drewnianych filarach (4-9 kolumn). Uzyskane w ten sposób pomieszczenie początkowo pełniło funkcję magazynu, później przekształcano je w obszary mieszkalne. Domy podcieniowe ustawiane były podcieniami do drogi, niekiedy na całej długości wsi, tworzyły efektowną zabudowę rzędów słupów.
Ilość filarów w podcieniu uzależniona była od zamożności gospodarza. Początkowo w podcieniu jak i na całym poddaszu znajdowały się magazyny, w których przechowywano najczęściej worki ze zbożem transportowane przy pomocy żurawia przez właz w podłodze bezpośrednio z wozu.
Chociaż podcień stosowano w domach żuławskich już prawdopodobnie w średniowieczu, najstarszy zachowany budynek pochodzi z początku wieku XVII. Ponieważ były one znane już w wiekach średnich błędem jest zakładanie, że zostały wymyślone przez osadników holenderskich - mennonitów.
Wzrost zamożności chłopów żuławskich widać także w architekturze domów podcieniowych. Początkowo dom posiadał podcień szczytowy zwrócony do drogi, kolejnym etapem było dobudowanie z jednej strony skrzydła, w końcu budynek miał centralnie położony podcień, a po obu jego stronach znajdowały się symetryczne położone części mieszkalne.
Wnętrza wszystkich domów były podobne. Składały się z wielkiej izby, pokoju letniego, czarnej i białej kuchni, sieni głównej oraz gospodarczej. Dodatkowe pomieszczenia jak sypialnia czy pomieszczenia gospodarcze uzależnione były od wielkości domu. Najczęściej wielka izba wytyczana była w południowej części budynku i przylegała ona bezpośrednio do czarnej kuchni, w której gotowano posiłki na otwartym palenisku.
Do kuchni czarnej przylegała biała, w której przygotowywano posiłki wymagające gotowania. Sień główna była częścią reprezentacyjną przed wejściem głównym, z niej przechodziło się do czarnej kuchni, wielkiej izby i pokoju letniego. Sień gospodarcza stanowiła granicę pomiędzy częścią mieszkalną i gospodarczą, w mniejszych domach oddzielała dom mieszkalny od budynków gospodarczych. Wnętrza domów zdobiły schody z ozdobną balustradą, dekorowane drzwi, efektowne piece kaflowe, ozdobne płytki ceramiczne- tzw. flizy i meble ścienne.
Na terenach żuławskich istniały także budynki nieposiadające podcienia oraz tak zwane zagrody holenderskie czyli domy, w których część mieszkalna była połączona z zabudowaniami gospodarczymi. Jednak to właśnie domy z podcieniami są charakterystyczną cechą zabudowy wsi żuławskich i tworzą niespotykany nigdzie indziej klimat tego regionu.
Skomentuj