Na granicy Warmii i Mazur - IT Mikołajki

Każde drzewo, wcześniej czy poźniej dożywa swoich dni, ginie, a na jego miejscu wyrastają nowe drzewka. Stosowane przez leśników rębnie są nie tylko sposobem na ścięcie drzewa, ale metodą zastąpienia jednego, już dojrzałego pokolenia drzew innym – młodszym pokoleniem. Leśnicy tylko przyspieszają nieco ten naturalny cykl przyrody dbając o to, by jak najwierniej naśladować naturę, a tam fdzie to możliwe stosować odnowienie naturalne. Rębnia to zespół zasad i czynności z zakresu użytkowania, mających na celu stworzenie najkorzystniejszych warunków dla odnowienia właściwych gatunków drzew i uzyskania pożądanej budowy drzewostanu.

W zależności od sposobu cięcia wyróżnia się następujące rodzaje rębni:
-Zupełna – podlega równoczesnym wycięciu wszystkich drzew na powierzchni zrębowej, z ewentualnym pozostawieniem nasienników. Zalecana dla gatunków światłożądnych.
-Częściowa – polega na stopniowym, równomiernym przerzedzaniu drzewostanu na całej powierzchni lub na pasach i naturalnym odnawianiu.
-Gniazdowa – zalecana do przebudowy drzewostanów. Polega na jednorazowym lub stopniowym wycięciu w drzewostanie dojrzałym lub przebudowanym „gniazd” o wielkości 5-20 arów, na których wprowadza się młode pokolenie. Na „gnieździe” widocznym w terenie posadzono dąb.

Etapy rębni gniazdowej:
1. Wycięcie gniazd
2. Odnowienie gniazd
3. Usunięcie powierzchni międzygatunkowej i kolejne gniazda
4. Odnowienie powierzchni między gniazdami

Od kiedy człowiek zdał sobie sprawę, że aby korzystać z darów natury, nie uszczuplając przy tym jej zasobów, trzeba prowadzić zrównoważoną gospodarkę leśną – zajął się również ochroną lasu.

Wiemy, że las narażony jest na szkody wyrządzane przez owady czy też zwierzynę chętnie obgryzającą młode drzewka. Dlatego też leśnicy podejmują wiele działań aby zapobiec szkodom.

Najwięcej szkód w uprawach i młodnikach wyrządzają zwierzęta takie jak: jelenie, sarny, daniele i terytorialnie łosie, głównie poprzez spałowanie (zdzieranie kory młodych drzew), zgryzanie i wydeptywanie.

Aby zminimalizować szkody stosuje się różne metody zabezpieczania młodych drzewek, które najbardziej narażone są na zgryzanie, Najpopularniejsze jest smarowanie sadzonek specjalnymi preparatami chemicznymi (repelentami), których celem jest odstraszanie i zniechęcanie zwierzyny swoim zapachem i smakiem.

Innym sposobem jest zabezpieczanie mechaniczne poprzez grodzenie i stosowanie indywidualnych osłon.

Mur pruski to rodzaj ściany szkieletowej, wypełnionej murem z cegły, często mylony z szachulcem, czyli ścianą szkieletową z wypełnieniem gliniano-słomianym lub gniliano-trzcinowym. Jego konstrukcja drewniana jest widoczna, zazwyczaj impregnowana i stanowi element dekoracyjny. Sam mur z cegły często jest tynkowany i bielony.

Mur pruski w Polsce znany był od czasów średniowiecza. Rozpowszechnił się jednak dopiero w XIX wieku na terenach ówcześnie należących do Prus (stąd nazwa „mur pruski”). Budowle z muru pruskiego występują więc na Śląsku, w zachodniej Polsce, na Kaszubach, czy Warmii i Mazurach. Naukowcy twierdzą, iż jego rozpowszechnienie jest związane z kolonizacją tych terenów na prawach niemieckich, a tym samym zaleceniami administracyjnymi pruskiego rządu.

Mur pruski stosowany był w budownictwie mieszkalnym i gospodarczym krajów Europy Północnej, w Anglii, Niemczech, Francji, Holandii, Belgii, Danii i Szwecji.

Każdy kompleks leśny podzielony jest na oddziały, widocznymi w terenie liniami oddziałowymi, zorientowanymi w kierunku północ-południe i ostępowymi przebiegającymi ze wschodu na zachód. Linie te najczęściej pełnią rolę dróg leśnych. Wielkość oddziałów zależy od ukształtowania terenu i od intensywności gospodarki.

Oddziały mają przeważnie kształt prostokąta i przeciętną wielkość około 25 ha. Krótsze boki są zwykle po północnej i południowej stronie. Każdy oddział ma swój numer. Na skrzyżowaniu linii oddziałowych z ostępowymi stoją słupki oddziałowe. Na słupku maluje się czarnym kolorem na białym tle numer oddziału, w którym słupek jest umieszczony oraz numery oddziałów przylegających. Słupki powinny być ustawione pod kątek 45o w stosunku do linii podziału powierzchniowego, aby swymi licami wskazywały oddziały, których numery są na nich wymalowane.

Podział przestrzenny w szczególności:
-nadaje adres leśny danemu fragmentowi lasu,
-ułatwia orientację w terenie i wykonywanie prac pomiarowych,
-ułatwia ewidencję czynności gospodarczych,
-stwarza dogodniejsze warunki do prowadzenia czynności gospodarczych,
-wzbogaca sieć dróg,
-zwiększa bezpieczeństwo przeciwpożarowe,
-usprawnia walkę z gradacjami szkodników.

Granica lasu jest miejscem, gdzie stykają się dwa różne środowiska – leśne i nieleśne. Każde z nich ma odrębne warunki środowiskowe – glebowe, klimatyczne, mikroklimatyczne, świetlne. Naturalna granica pomiędzy różnymi środowiskami tworzy strefę przejściową – EKOTON. Charakteryzuje się ona występowaniem gatunków typowych zarówno dla lasu jak i środowiska nieleśnego, czyli rolniczego lub zurbanizowanego. W efekcie strefa ekotonowa charakteryzuje się większą liczbą gatunków niż przylegające do niego ekosystemy. Na granicy lasu wytwarza się ściana lasu – tzw. okrajek, chroniący las przed naporem wiatru, nadmiernym nasłonecznieniem, przeciwdziałający nadmiernemu wysoszeniu gleby. Okrajki budują nisko ugałęzione drzewa oraz liczne krzewy.

Silne ochłodzenie klimatu naszej planety około 1,87 mln lat temu zapoczątkowało cykl zlodowaceń, podczas których obszar Polski częściowo lub niemal całkowicie pokrywany był lądolodem. W tym czasie masy lodu z ośrodka w Skandynawii rytmicznie narastały w różnym stopniu. Po fazach wkraczania lądolodu (glacjałach), następowały okresowe fale ocieplenia, podczas których się cofał. Ślady działania tej ogromnej, przemieszczającej się masy znajdują suęna terenie prawie całego kraju w postaci plejstoceńskich osadów lodowcowych i wodnolodowcowych.

Teren Nadleśnictwa Mrągowo zalicza się do obszarów młodoglacjalnych ostatniego zlodowacenia bałtyckiego, fazy pomorskiej. Tutejszy krajobraz cechują duże różnice poziomów dochodzące w strefie moreny czołowej do 20-30 m, przez co krajobraz urozmaicony jest licznymi wzniesieniami z jarami i wąwozami pokrywającymi ich zbocza. Budowa geomorficzna jest bardzo zróżnicowana, z bogatą siecią rzek, pradolin, bruzd rynnowych z licznymi jeziorami.

Granicę Warmii i Prus po raz pierwszy określono w 1243 roku. Niemal cały obszar obecnej gminy Reszel należał wówczas do katolickiej Warmii. Podział tych terenów od początku budził liczne konflikty z Zakonem, a dominium biskupim. Spory między wielkimi mistrzami Zachodu, a biskupami warmińskimi rozstrzygnięto w 1375 roku wyznaczając nową granicę, gdzie liczne dawne tereny Warmii, a w tym Święta Lipka, przeszły na stronę Prus.

Mimo przejęcia Warmii przez Prusy w 1772 roku granica nie uległa zamazaniu, pełniąc nieformalną granicę międzywyznaniową – między katolicyzmem a protenstantyzmem. Pomimo upływu ponad 240 lat od formalnego zniesienia granicy Warmii po dziś dzień zachowały się ślady jej istnienia: dwa kamienie milowe, aktualnie znajdujące się w Muzeum w Kętrzynie, na których wyryto niemieckojęzyczne napisy „5 Meilen von Bartenstein”, czyli „5 mil do Bartoszyc”.

Słup graniczny z 1750 roku wyznaczający granicę Warmii i Mazur, niegdyś opatrzony był herbem biskupim i księcia pruskiego. Kolumnę wieńczy misterna rzeźba – wykuta z kamienia lipa z postacią Najświętszej Marii Panny z Dzieciątkiem Jezus. Tuż przy słupie granicznym znajduje się kamień również wyznaczający historyczną granicę Warmii i Mazur. Drugi słup graniczny znajduje się na granicy lasu, zaraz przy zjeździe z drogi asfaltowej tuż przed Świętą Lipką, na terenie należącym do prywatnego właściciela.

Kapliczki są charakterystyczne dla warmińskiego krajobrazu. Nie stawiano ich na protestanckich Mazurach.
Droga z Reszla do Świętej Lipki była niegdyś bardzo odwiedzaną drogą pielgrzymkową. W latach 1733-35 wybudowano przy tym trakcie piętnaście barokowych kaplic różańcowych. Wykonane zostały z cegły, następnie otynkowano je.

Od frontu w korpusie każdej kapliczki znajduje się średnio głęboka nisza, w której umieszczona jest płaskorzeźba obrazująca jedną ze stacji drogi krzyżowej. Frontony wszystkich kapliczek wyposażono w pilastry. Każda z kapliczek zakończona jest trójstopniowym gzymsem, a całość przykryta dachówką ceramiczną tzw. esówką. Kapliczki zwieńczone są żelaznymi krzyżami z chorągiewkami wykonanymi pierwotnie przez kowala Lana Schwartza z Reszla. Większość chorągiewek nie dotrwała do naszych czasów, zastąpiono je nowymi. Ów kowal wykonał także w Świętej Lipce w 1731 roku piękne balustrady żelazne na wieżach kościoła, a w 1734 roku wielką bramę do krużganku, której dwa skrzydła mają postać ozdobnych krat gęsto wypełnionych skręconymi liśćmi akantu.

Rewitalizacja kapliczki XV została wykonana w 2016 roku przez Nadleśnictwo Mrągowo.

Przy drodze między Reszlem a Świętą Lipką, oprócz kapliczek różańcowych, wybudowano dwie kolumny. Pierwsza z nich ustawiona między 13 a 14 kapliczką, powstała około 1770 roku.

Drugą jest ta stojąca przed nami. Kolumna z figurą Matki Boskiej na lipie pochodzi z 1750 r. Księgi rachunkowe w języku łacińskim przetłumaczone przez ojca Jerzego Paszendę potwierdziły, nie tylko czas powstania na kwiecień 1750 roku, ale także ujawniły, że kolumna pełni funkcję słupa granicznego pomiędzy Warmią a Prusami. Świadectwem tego jest również znajdujący się obok kamień graniczny. Od pokoju toruńskiego w 1466 r. była to granica państwowa, wtedy to Warmia biskupia została przyłączona do Polski, a Święta Lipka pozostała po stronie krzyżackiej. Granica przetrwała do I rozbioru Polski w 1772.

Figurę Matki Boskiej jak i płaskorzeźby wykonali z piaskowca gotlandzkiego warmińscy rzeźbiarze: Jan Frey z Braniewa i Jan Chrystian Schmidt z Reszla. Rzeźbienia są wykonane małymi dłutkami od 10 mm do 0,5 mm.
W rocznicę 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości w 2018 r. Nadleśnictwo Mrągowo odrestaurowało kolumnę.

W cynkowym przedstawieniu Chrystusa znajduje się kilka otworów po kulach. Ani miejscowa ludność ani historyce zajmujący się Świętą Lipkąnie mają wiedzy, kto był inicjatorem i ofiarodawcą postawienia krzyża. Nie ma również prwności kto dopuścił się profanacji krzyża przez ostrzelanie.

Zapraszamy na spacer ścieżką prowadzącą w duchu tradycji tego wyjątkowego miejsca, przez barwną, wielowiekową historię terenów w otoczeniu niemego świadka jej biegu – niepowtarzalnej przyrody Warmii i Mazur.

Sanktuarium w Św. Lipce od początku było obiektem licznych pielgrzymek wiernych. Trasą z Reszla do Św. Lipki przebiegał historyczny trakt pielgrzymkowy, łączący niegdyś katolicką Warmię z protestanckimi Prusami. W latach 1733-35, wzdłuż traktu pielgrzymkowego wzniesiono piętnaście barokowych kapliczek różańcowych. Kapliczki kryją w sobie płaskorzeźby przedstawiające rozważania tajemnic Świętego Różańca.

Na terenie zarządzanym przez Nadleśnictwo Mrągowo mieści się ostatnia kapliczka ukazująca Tajemnicę Chwalebną – Ukoronowanie Maryi na królową nieba i ziemi. Aleja drzew rosnąca wzdłuż drogi 590 i 594 na docinku Reszel-Święta Lipka oraz kapliczki drogi różańcowej to obiekty nieruchome wpisane do rejestru zabytków województwa warmińsko-mazurskiego.