Szlak Sanktuariów Maryjnych Diecezji Pelplińskiej

Miasto (wcześniej wieś) położone nad rzeką Wierzycą, po raz pierwszy wzmiankowane było w 1274 roku z okazji nadania go cystersom. W dwa lata później rozpoczęto budowę klasztoru i kościoła. Stopniowo Pelplin uzyskiwał liczne przywileje udzielane przez polskich władców. W 1823 roku po likwidacji klasztoru, została do Pelplina przeniesiona stolica biskupów chełmińskich a kilka lat później, w 1829 roku otwarto w Pelplinie seminarium duchowne. 6 czerwca 1999, w ramach VII pielgrzymki do ojczyzny, Pelplin odwiedził papież Jan Paweł II.

Pelplińska katedra uważana jest przez architektów za najlepiej wybudowany kościół cysterski na świecie. Wśród wielu wybitnych dzieł sztuki na szczególne miejsce zasługuje ołtarz główny, a w nim monumentalny obraz „Koronacja Marii” pędzla malarza królewskiego Hermanna Hana.

Namalowany w 1623 r. obraz pod względem teologicznym odpowiada założeniom sztuki katolickiej ściśle określonym i stosowanym w ikonografii kościelnej po Soborze Trydenckim. Protestanci odrzucali kult Marii, kościół katolicki natomiast szczególnie podkreślał jej rolę i znaczenie. Wyeksponowany wątek maryjny na obrazie pelpliński łączy się z wątkiem politycznym – Maria koronowana jest na Królową Nieba, jak również na Królową Polski. Jest adorowana przez społeczeństwo oraz najwyższych przedstawicieli władzy świeckiej i kościelnej zarazem.

Wyjątkową cechą pelplińskiego wizerunku Maryi jest charakterystyczny gest rozwartych na wysokości piersi dłoni. Jest to niewątpliwie prastary gest modlitwy, przejęty przez chrześcijaństw o w samym zaraniu swego istnienia. Gest ten łączy się ze spojrzeniem Matki Bożej, która wciąż tak samo patrzy na przybywających licznie pielgrzymów zapraszając ich do spojrzenia ku niebu.

Początki parafii Piaseczno sięgają pierwszej połowy XIII wieku. Opiekę duszpasterską sprawowali wówczas rycerze hiszpańscy z Kalatrawy, osadzeni około 1220 roku w pobliskiej wsi Tymawa. Od 1305 roku parafię przejęli Krzyżacy. W latach 1347-48 wybudowali oni pierwszy murowany z cegły kościół (obecne prezbiterium) pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny.

Tradycja podaje, że właśnie niedaleko kościoła miał zatrzymać się na odpoczynek smolnik udający się do Gniewu ze swymi wyrobami. Zabrał ze sobą swego sparaliżowanego syna, chcąc być może poddać go jakimś badaniom u gniewskich medyków. Prawdopodobnie wydarzenie to miało miejsce w latach 1378-79. Zmęczony trudami podróży ojciec zasnął, a syn wpatrywał się w drzewo lipowe. Na nim ukazała mu się „Piękna Pani”, która poleciła, by ugasił pragnienie w źródełku. Chłopiec został uzdrowiony, a wieść o tym rozniosła się bardzo szybko po całym Pomorzu. Owa studzienka tryska do dziś swoją cudowną wodą, która wówczas niespodziewanie wytrysnęła z ziemi. Wielkie rzesze pątników przybywających do cudownego źródła ostatecznie przypieczętowały pomysł rozbudowy Kościoła.

Spotkanie Smolarza z Maryją uwiecznił pewien, dziś nieznany artysta, wykonując z rzeźbę z drewna lipowego. Ta piękna gotycka Figura pochodzi z 1380 roku. Przedstawia Maryję stojącą na ziemskim globie i trzymającą Dzieciątko Jezus na prawym ramieniu. Przechowywana jest w miejscowym kościele parafialnym w głównym ołtarzu.

Wśród wielu wot będących znakiem cudownych uzdrowień za przyczyną Matki Bożej warto zwrócić uwagę na sklepienie nad trzema nawami kościoła, które jako podziękowanie Maryi za zwycięstwo pod Chocimiem (1673r.), ufundował Jan III Sobieski.

Sanktuarium piaseckie wpisane zostało przez Papieża Pawła VI dnia 21 listopada 1967 roku do ogólnokościelnego Spisu Miejsc Łaskami Słynących. Ten sam papież 10 marca 1978 roku na prośbę Ordynariusza Diecezji Chełmińskiej nadał łaskami słynącej Figurze tytuł ekumeniczny „Matki Jedności”.

Miejsce uzdrowienia syna smolarza.

Choć Kościół ustanowił sanktuarium w Płochocinie dopiero w 1970 roku, kult Najświętszej Marii Panny dokumentowany był już w XVII wieku, o czym świadczą wota i podania miejscowej ludności.

Ruch pielgrzymkowy związany jest z cudownym obrazem Matki Boskiej Łaskawej pędzla Bartłomieja Strobla, nadwornego malarza króla Władysława IV. Święto W święto Matki Kościoła, tuż po uroczystości Zesłania Ducha Świętego do Płochocina pielgrzymowali wierni, zwłaszcza rodzice polecający opiece Maryi swe dzieci. W 1880 r. ks. Jakub Fankidejski przywołuje relację płochocińskiego proboszcza ks. Nelkego pisząc:

„Wszyscy tu mówią i mocno o tem wierzą, że obraz Matki Boskiej Płochockiej jest cudowny. Wielu ludzi tak z mojej jako i z sąsiedniej parafii przychodzą do Płochocina, odprawiają w chorobach i dolegliwościach swoich ofiary do Matki Boskiej i często, jak sami wyznają, ulgi i zdrowia dostępują”.

Parafia i kościół, które tu powstały prawdopodobnie w 1198 roku były początkiem świeckiego katolicyzmu na tych ziemiach. Budowę gotyckiej świątyni, której fragmenty przetrwały do dzisiejszego dnia, rozpoczęto w roku 1370, lecz do chwili konsekracji minęło półtora wieku.

Kościół łączy w sobie aż trzy style: gotycki, renesansowy i barokowy. Wynika to z faktu wznoszenia świątyni przez ponad 100 lat i jej wielokrotnej przebudowy i odbudowy, spowodowanych działaniami wojennymi oraz zdarzeniami losowymi, jak pożary i powodzie.

W kościele znajdował się obraz Najświętszej Marii Panny, który w 1602 roku miał trafić do kościoła w Gdańsku, lecz gdy statek zacumował do Świecia i chciał kontynuować swoja podróż nie mógł odpłynąć z powodu przypływu. Znak ten uznano jako cud i postanowiono obraz zostawić w świeckiej farze i od tego czasu miasto było pod opieką Najświętszej Marii Panny. Obraz Matki Boskiej Świeckiej przeniesiony w 1721 roku do kościoła p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP, spalił się podczas pożaru w 1902 roku, a jego kopia znajduje się w kościele bernardynów.

W wyniku walk o Świecie, na przełomie stycznia i lutego 1945 roku, kościół uległ poważnemu zniszczeniu. Jego odbudowy podjęto się dopiero w 1983 roku, zakończono w 1988. W 1990 utworzono parafię, a do wezwania dołączono tytuł Matki Boskiej Częstochowskiej.

Według legendy w uroczystość Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny 1583 r. obraz Matki Bożej w niezwykłych okolicznościach został wyłowiony z Wisły koło Topolna. Wizerunek Maryi w stylu Jasnogórskim jest namalowany na deskach z drzewa iglastego przez nieznanego autora.

Wkrótce po pojawieniu się obrazu wybudowano dla niego kaplicę, a następnie drewniany kościółek. W 1588 r. erygowano w Topolnie parafię. Obraz przyciągał rzesze pielgrzymujących wiernych. 15.08.1669 r. powstało Bractwo Różańcowe natomiast w latach 1681 – 1683 wzniesiono murowany barokowy kościół i klasztor, do którego w 1685 r. sprowadzono ojców Paulinów. Po kasacie zakonu w 1811 r. przez 4 lata zawiadują parafią cystersi z Koronowa, a następnie księża diecezjalni.

Ojcowie w księdze cudów i łask zapisali niezwykłe wydarzenia, które zaistniały w tym miejscu. Chodziło głównie o udokumentowane uzdrowienia nóg i oczu.

W pierwszej połowie XVIII w na cudowny obraz nałożono bogato zdobione srebrne sukienki. Około 1720 r. Paulini z Częstochowy przekazali do Topolna koronę Matki Bożej – wotum króla Władysława IV, która wcześniej zdobiła Obraz Jasnogórski. Do czasu pierwszego rozbioru Polski sanktuarium przeżywało swój złoty wiek. Niestety w 1983 r. zrabowano koronę „władysławowską” Matki Bożej oraz wszystkie historyczne srebrne wota. 8.12.1988 r obraz Matki Bożej został ozdobiony kopią zrabowanej korony.

Historia Byszewa rozpoczyna się najprawdopodobniej już w XII stuleciu, jednak pierwsze dokładne informacje pochodzą z połowy XIII wieku, kiedy to Mikołaj Zbrożek – podskarbi księcia kujawskiego Kazimierza w 1250 r. ofiarował cystersom Byszewo. Od tego czasu z tym miejscem związany jest również kult maryjny. Kroniki cysterskie wspominają o wielkiej czci wizerunku Matki Bożej wśród wiernych.

Nikt nie potrafi podać dokładnego czasu powstania obecnego wizerunku Matki Bożej Królowej Krajny umieszczonego w ołtarzu głównym, w którym znajdują się liczne relikwie wielu Świętych Dziewic. Prawdopodobnie pochodzi z XIII wieku i z całą pewnością jest najstarszym łaskami słynącym obrazem w diecezji pelplińskiej. Przedstawia Maryję z Dzieciątkiem Jezus na prawym ręku. W lewej ręce Maryja trzyma berło. Jezus prawą dłoń unosi w geście błogosławieństwa, a w lewej trzyma białą różę, którą ofiarowuje swej Matce. Z tyłu obrazu jest łaciński napis, który po polsku brzmi: „Witaj Rodzicielko białego jak śnieg Kwiatu, witaj Panienko, słodka ozdobo, chwało pierwsza moja". Na odwrocie obrazu namalowano również scenę męczeństwa św. Bartłomieja Apostoła. Przekazy historyczne podają, że obraz ten został wyłowiony z jeziora leżącego tuż obok kościoła i nazwanego w związku z tym jeziorem Świętym. Chwały Matki Bożej w tutejszym sanktuarium nie przyćmiły nawet czasy reformacji. W dokumentach wizytacyjnych bpa Rozrażewskiego z 1596r. czytamy, że do Byszewa zewsząd „przychodzi wiele ludu ślubować i ofiarować się Matce Najświętszej". Nieraz zdarzało się, że pobliscy proboszczowie ze swoimi parafianami urządzali uroczyste procesje błagalne do Byszewa, szczególnie w czasie jakichś klęsk. Do sanktuarium zaczęło przybywać także wielu chorych, którzy doznawali ulgi przed cudownym obrazem.

Zamarte słynęło cudami już za czasów krzyżackich, a na główny odpust Narodzenia Matki Boskiej, z najdalszych okolic spieszyły rzesze pielgrzymów. Związane jest to z obecnością cudownej figurki, której obecność odnotowano po raz pierwszy w protokole wizytacyjnym zamarckiej kaplicy z roku 1653, gdzie możemy przeczytać, że znaleziono ją przed laty w niezwykłych, cudownych wręcz okolicznościach.

Według legendy figurkę Matki Bożej znalazł po raz pierwszy pasterz, który dał ją dzieciom do zabawy. Zginęła im jednak, a znalazł ją znowu inny mieszkaniec wsi. Figurka została powierzona oo. augustianom w Chojnicach, jednak po niedługim czasie po raz trzeci ukazała się w Zamartem, tym razem w wielkiej jasności na drzewie, w pobliżu miejsca, gdzie dziś stoi kościół. Zapytani oo. augustianie nie umieli dać odpowiedzi, w jaki sposób przechowywana u nich figurka zaginęła. Dla mieszkańców wsi był to oczywisty dowód, że Matka Boska chce pozostać w Zamartem.

Figurkę umieszczono w sposób bardzo uroczysty na ołtarzu. Od tego momentu miejsce to zaczęło słynąć cudami. Legendę tę, jak i wiadomości o cudownym obrazie, przechowuje kronika oo. Bernardynów w Pelplinie.

Niestety w czasach nam współczesnych, w nocy z 13 na 14 grudnia 1983 r. figurka padła łupem złodziei i dotąd jej nie odnaleziono.

16 lipca 2012 biskup pelpliński Jan Bernard Szlaga ogłosił kościół parafialny w Zamartem Sanktuarium Matki Bożej Szkaplerznej. Posługę w niej pełnią Karmelici Bosi Prowincji Warszawskiej

W ciągu całego roku, a szczególnie w święta Maryjne, przybywają do Zamartego liczne grupy pielgrzymów.

Wielewskie sanktuarium kojarzone jest przede wszystkim z jedną z dwóch na Pomorzu i jedyną w diecezji pelplińskiej Kalwarią. Warto jednak przypomnieć, że motywem budowy tego liczącego sto lat zespół położonych w kaszubskim lesie kapliczek był kult związany z obrazem Matki Bożej Pocieszenia.

Łaskami słynący wizerunek Madonny z Dzieciątkiem pochodzący z drugiej połowy XVII w. znajdował się początkowo w Chojnicach, w klasztorze oo. Augustianów, przy którym działało bractwo Pocieszenia Najświętszej Maryi Panny. Już wówczas cieszył się opinią cudownego, przyciągając liczne rzesze pielgrzymów.

Kilka lat po kasacie zakonu cudowny obraz zostaje przeniesiony do chojnickiej fary. Zanikający kult maryjnego obrazu MB Pocieszenia sprawia, że w 1826 delegacja parafian z Wiela udaje się do Pelplina, do Kurii Biskupiej z prośbą o przeniesienie obrazu z Chojnic do Wiela i ustanowienie odpustu. Prośba zostaje zrealizowana dopiero po ponad 25 latach starań. W roku 1852, na prośbę ówczesnego Biskupa Chełmińskiego Anastazego Sedlaka papież Pius IX ustanawia odpust i Bractwo Matki Bożej Pocieszenia w Wielu, a obraz Matki Bożej Pocieszenia zostaje przeniesiony z Chojnic do Wiela. Niemal natychmiast wokół wizerunku Maryi zaczęły gromadzić się liczne pielgrzymki, a odpust Pocieszenia Matki Bożej stał się jednym z najbardziej popularnych w okolicy.

Przez dziesięciolecia wokół obrazu zbierali się Kaszubi w najtrudniejszych latach, by chroniła ich przed germanizacją i w czasie wojny oraz by wypraszała u Boga potrzebne łaski. Tak jest do dziś. Każdego roku do Wiela przybywają liczne pielgrzymki.

W 100-lecie istnienia kalwarii wielewskiej, 28 maja 2017 r. obraz Matki Bożej Pocieszenia został koronowany koronami papieskimi. Dokonał tego Prymas Polski, ks. abp Wojciech Polak.

W kościerskiej kaplicy sióstr niepokalanek szczególną czcią otaczana jest Matka Boża Bolesna. Pośredniczy w tym gotycka Pieta – arcydzieło kamiennej sztuki pomorskiej z XV w. Zarówno okoliczności powstania rzeźby, jak i jej pierwsze miejsce pobytu są nieznane. Jest to najcenniejszy zabytek świątyni. Kamienna figura o wadze 50 kg i wysokości 58,5 cm przedstawia siedzącą na tronie zbolałą Maryję, trzymającą na kolanach martwe ciało swego Syna.

Pieta została znaleziona w Chełmnie nad Wisłą, gdzie była zakopana przy „żelaznej bramie” w pobliżu kościoła św. Jana. Została powierzona siostrom benedyktynkom, które otoczyły ją wielką czcią. Modliły się przed Nią żarliwie i za Jej pośrednictwem upraszały u Boga wiele łask. Przez wstawiennictwo Maryi alkoholicy zrywali z nałogiem, zwaśnione rodziny pojednywały się, a smutni odchodzili pocieszeni.

W 1863 r. s. Aniela Meszyńska została przełożoną nowo powstałego Zakładu wychowawczo-naukowego w Kościerzynie. Siostra, zdając sobie sprawę z wielkiej odpowiedzialności, jaką jej powierzono, szukała pomocy u Tej, która była bliska jej sercu. Poprosiła ówczesnego ordynariusza diecezji chełmińskiej ks. bpa Jana Marwicza o zgodę na przewiezienie łaskami słynącej figury do Kościerzyny. Otrzymała na to pozwolenie. U stóp Maryi licznie gromadziły się wychowanki Zakładu, nauczyciele oraz okoliczni mieszkańcy. Odchodzili stąd umocnieni w duchu i pocieszeni.

W czasie drugiej wojny światowej Pietę ukryto na plebanii w parafii Świętej Trójcy. Ówczesny proboszcz – ks. Mathias Stein, Niemiec, zapewniał wiernych, że miasto ocaleje, ponieważ Matka Boża Bolesna w szczególny sposób osłania Kościerzynę swym płaszczem. Modlił się do niej żarliwie i przykładem zachęcał parafian do całkowitego Jej zawierzenia. Miasto ocalało.

W 1946 roku ówczesny ordynariusz diecezji chełmińskiej – ks. bp Józef Kowalski oddał Zakład kościerski wraz z kaplicą i Matką Bolesną pod opiekę Zgromadzeniu Sióstr Niepokalanek.

Obecność obrazu Marii Panny w kościerskim kościele wyjaśnia dawna historia Rzymu. W IV wieku patrycjusz rzymski Jan, nie mając potomstwa, postanowił wraz z małżonką Najświętszą Maryję Pannę uczynić spadkobierczynią swoich dóbr. Oboje modlili się o szczególny znak dla siebie. Zostali wysłuchani. 5 sierpnia w wizji sennej Najświętsza Maryja Panna każdemu z osobna wyraziła swoje życzenie, aby tam, gdzie znajdą po przebudzeniu śnieg, zbudowali kościół ku jej czci. Tego poranka, kiedy w Rzymie są największe upały, zobaczyli śnieg na wzgórzu Eskwilińskim. Powiadomili o tym papieża Liberiusza, który oświadczył im, że miał podobną wizję. Tego samego dnia zebrał duchowieństwo i wiernych Rzymu, urządził uroczystą procesję i wyznaczył miejsce na budowę kościoła. W tymże kościele umieszczono obraz Najświętszej Maryi Panny, który według tradycji został namalowany przez św. Łukasza. Obraz nosi też inne tytuły: Matka Boża Śnieżna, Matka Boża Większa, Zbawienie ludu rzymskiego. Około roku 1610 w Rzymie przebywał biskup włocławski, do którego diecezji należała Kościerzyna. Modlił się on o ratunek dla pomorskiego ludu, który w tym czasie odchodził od jedności z Kościołem. W czasie modlitwy ma wizję, w której Matka Najświętsza prosi go, aby w kopii rzymskiego obrazu zawiezionego do kościołów swojej diecezji szukał ocalenia dla swoich diecezjan.

Kościerski obraz powstał po 1642 roku, tuż po zakończeniu budowy kościoła. W części środkowej znajduje się pierwotny obraz M.B. Śnieżnej, natomiast w częściach bocznych znajdziemy dziewięć kolistych medalionów, z wybranymi scenami różańcowymi połączonych paciorkami.

Na przełomie XVII i XVIII wieku, pomimo działań wojennych prowadzonych przez wojska szwedzkie, rosyjskie i polskie, oraz ogólnych trudności społecznych i gospodarczych, kult obrazu NMP w Kościerzynie rozwijał się nadal i umacniał. Dowodem na to było ufundowanie srebrnych szat Madonny i Dzieciątka oraz koron, nałożonych na partie malowane. O trwającym nadal niezwykłym kulcie obrazu świadczą liczne pielgrzymki do Sanktuarium Matki Bożej Królowej Rodzin.

Początki sanktuarium sięgają XV wieku. Legenda głosi, że figurkę otoczoną niebiańskim blaskiem znaleziono w paprociowym krzaku. Zaniesiono ją do krzyżackiej kaplicy w Mirachowie, jednak 3-krotnie wracała do Sianowa, gdzie odczytano to jako znak Boży i wybudowano Jej świątynię. Sama figurka dwukrotnie cudem ocalała z pożarów sianowskiej świątyni.

W 1480 r. biskup włocławski, do którego te ziemie należały, udzielił specjalnego odpustu wiernym, którzy odprawią pielgrzymkę do Sianowa. Świadczy to o rozpowszechnionym kulcie Najświętszej Maryi Panny.

Od XVIII wieku Matka Boża Sianowska jest szczególnie czczona przez młodzież zamierzającą wstąpić w związki małżeńskie. Lokalna tradycja głosi, że trzykrotne odprawienie pielgrzymki do Królowej Kaszub w okresie przedmałżeńskim ma przynieść błogosławione owoce w przyszłym małżeństwie.

W 1966 roku na mocy dekretu papieża Pawła VI, Pani Sianowska została ukoronowana papieskimi koronami.

Na dwa odpusty Matki Boże przybywa wiele tysięcy wiernych z całych Kaszub i nie tylko. Sanktuarium w miesiącach letnich przyjmuje wiele grup oazowych i rekolekcyjnych.

Rzeźba Madonny z Dzieciątkiem powstała około 1380 roku w Pomorskim Warsztacie Madonn. Należy do tzw. Madonn na lwach. Figura ma wysokość 80 cm, wykonana jest z drewna, złoconego i polichromowanego. Na twarzy Maryi obecny jest archaiczny uśmiech wprowadzający nastrój ponadziemskiej szczęśliwości. Madonna przedstawiona jest w pozycji stojącej, trzyma na prawym ręku Dzieciątko, trzymające w wyciągniętych rączkach jabłko podawane przez Matkę. Jabłko, które przechodzi z rąk Maryi – drugiej Ewy w ręce Chrystusa – drugiego Adama jest jednym z dwóch symboli ikonograficznych dzieła. Drugim jest lew, który wiąże się z: Chrystusem depczącym wyobrażenia złych mocy; tronem Salomona, gdzie lew służy jako podnóżek; lwem jako atrybutem władców.

Za przyczyną Matki Bożej Pocieszenia działy się w Lubiszewie liczne cuda, poświadczone w tradycji ustnej, ale także w kolejnym aktach wizytacyjnych biskupów Archidiakonatu Pomorskiego, do którego należało Pomorze Gdańskie i Lubiszewo.

W dowód czci wobec Najświętszej Maryi Panny za otrzymane łaski i wysłuchane prośby w XVIII wieku – w dniu zaprowadzenia Bractwa Matki Pocieszenia – doczepiono szaty barokowe i nałożono na głowy Dzieciątka i Matki srebrne korony. Wyrazem czci wobec Matki Najświętszej były starania o koronację koronami papieskimi wsławionej licznymi cudami i prastarym kultem figury. Złote korony nałożone na skronie Dzieciątka Jezus i Jego Matki stanowią współcześnie najcenniejsze wotum ofiarowane przez parafian Lubiszewa w dowód wdzięczności za otrzymane łaski.

O mocy uzdrowień wspomina pieśń śpiewana niegdyś w Lubiszewie:

„Nie ma smutku albo żałości,

która by tu nie doznała ulgi,

chorzy, a nawet i na wpół umarli

znajdą tu ratunek”.

Drugi po Kalwarii Wejherowskiej obiekt tego typu na Pomorzu Gdańskim, położony na stokach Białej Góry, na południowy zachód od Wiela i Jeziora Wielewskiego. Pierwsze plany powstały w 1905 roku, zaś pozwolenie na budowę parafia uzyskała dopiero w 1915 roku. Fundatorami byli ks. Józef Szydzik oraz miejscowy gospodarz Durajewski, który przekazał grunty pod budowę kalwarii. Projekt powstał w Monachium w pracowni Theodora Mayra. Po przejściu księdza Szydzika w 1924 roku do Chełmży, budowę do jej zakończenia w 1927 roku kontynuował ks. Józef Wrycza. Kalwaria powstawała dzięki datkom parafian.