Puszcza Kozienicka: Czarnolas - Pionki - Augustów

Dawna wieś królewska założona w 1777 r. przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, na gruntach pierwotnej osady puszczańskiej Półbór, na cześć króla nazwana Augustowem. W XVIII w. zasiedlona przez „Posaniaków” – osadników sprowadzonych z Puszczy Sandomierskiej. 18 września 1939 r. w okolicy Augustowa batalion 31. Pułku Strzelców Kaniowskich z Sieradza pod dowództwem kpt. Kazimierza Skorupskiego stoczył bój z wojskami niemieckimi 13. Zmotoryzowanej Dywizji Piechoty.

Utworzona w 1994 r. Zlokalizowana w dawnej leśniczówce z 1905 r. Znajdują się w niej muzealne ekspozycje walorów krajoznawczych, historycznych i kulturowych Puszczy Kozienickiej. Obejmuje trzy sale ekspozycyjne i jedną dydaktyczną. Na zewnątrz izby obejrzeć można dawny sprzęt leśny i kolejki wąskotorowe do transportu drewna, miniogród dendrologiczny oraz oczko wodne z żółwiami błotnymi

drewniany zabytek z 1933 r., unikalny obiekt gospodarki leśnej

(na skraju lasu, przy czarnym szlaku turystycznym). Pochowano na nim ok. 400 żołnierzy poległych w dniach 20-26 października 1914 r. podczas bitwy pod Laskami. Spoczywają tu żołnierze z wielonarodowościowych armii: rosyjskiej, austro-węgierskiej oraz niewielka grupa żołnierzy niemieckich. Cmentarz utworzono w 1918 r. W latach 1929-1932 jego teren otoczono kamiennym ogrodzeniem. Pośrodku cmentarza rośnie okazały dąb – pomnik przyrody.

Obecnie siedziba leśnictwa Zagożdżon.

Miasto (20 tys. mieszkańców) leżące nad rzeką Zagożdżonką. Pierwotnie była to osada młyńska, notowana już w 1543 r. Nazwa jej wywodziła się od rodu młynarzy Pianków. Po uruchomieniu w 1927 r. Państwowej Fabryki Prochu i Materiałów Kruszących stała się dużą osadą fabryczną pod nazwą Pionki (od 1932 r.). Szybki rozwój miasta nastąpił w latach 1933- 1939, w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego. W czasie okupacji było to miejsce licznych akcji sabotażowych oraz partyzanckich oddziałów AK i BCH. Pionki otrzymały prawa miejskie w 1954 r. W okresie powojennym nastąpił szybki rozwój przemysłu. Powstały Zakłady Tworzyw Sztucznych i Farb „Pronit”, Zakłady „Polcolfarm” (skóra syntetyczna), przedsiębiorstwo montażowe „Chemomontaż” oraz zakłady drzewne. W latach 1953-1990 produkowano tu także na dużą skalę płyty gramofonowe. Pod koniec XX w. nastąpił zanik przemysłu, który dziś próbuje się odbudować.

Zbudowany w 1932 r. wg projektu Stefana Szyllera. Murowany, trójnawowy, na planie krzyża. W barokowym ołtarzu znajduje się figura św. Barbary. Pierwszy proboszcz parafii, ks. dr Edmund Paszyński, był kapelanem Wydzielonego Oddziału Kawalerii Wojska Polskiego mjr Henryka Dobrzańskiego „Hubala”.

usytuowany przy skrzyżowaniu ul. Kościuszki i Zwoleńskiej, upamiętniający pobyt króla Kazimierza Jagiellończyka w Puszczy Radomskiej

znajdujący się przed bramą zakładów „Pronit”

pamięci ofiar terroru, (ul. Zwoleńska, za mostem na Zagożdżonce). Wystawiony w miejscu, gdzie 22 kwietnia 1944 r. niemieccy okupanci rozstrzelali dziesięciu partyzantów, żołnierzy AK

wystawiony w rocznicę 1000-lecia państwa polskiego (aleja Jana Pawła II)

sztuczny zbiornik wodny o powierzchni 16 ha na rzece Zagożdżonce. Położony ok. 2 km na południowy wschód od centrum miasta i ok. 9 km od źródeł rzeki. Powstał przed 1939 rokiem (w okresie budowy Zakładów Chemicznych). W latach 50. szkolili się na nim członkowie Ligi Przyjaciół Żołnierza. W 1976 roku zalew został zmodernizowany. Znajduje się tu Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji. Turyści mają do użytku: strzeżone kąpielisko, wypożyczalnie sprzętu wodnego oraz domki kempingowe.

(ul. Zakładowa), w którym powstaje jedyne w Polsce Muzeum Czarnej Płyty

utworzony w 1982 r. dla zachowania drzewostanów grabowo- -sosnowo-jodłowo-dębowych

(ul. Partyzantów 62) – ogród botaniczny nastawiony głównie na tworzenie kolekcji drzew i krzewów. Powstał jesienią 2004 r. przy budynku Nadleśnictwa Kozienice z siedzibą w Pionkach. Zajmuje powierzchnię 22 arów. Na małych kwaterach posadzono 26 gatunków drzew i 20 gatunków krzewów i krzewinek, występujących na terenie Puszczy Kozienickiej. Obok arboretum powstało alpinarium – sztucznie utworzony ogród skalny z oczkiem wodnym.

Rzeka, lewy dopływ Wisły, dł. 42 km. Jej źródła znajdują się z koło wsi Czarna. Płynie przez Pionki i Kozienice. Wpada do Wisły koło Świerży Górnych. Dawniej nazywana Kisieńcem, Kozielniczką czy Hamernią. Największa i najpiękniejsza rzeka Puszczy Kozienickiej.
Od Pionek do Kociołek płynie głęboką doliną o dużym spadku, silnie meandrując. Dla ochrony cennych przyrodniczo lasów porastających dolinę utworzono dwa rezerwaty przyrody: Brzeźniczka (1980 r.) i Źródło Królewskie (2000 r.).
Przez wiele lat wykorzystywana była jako źródło energii. Powstawały przy niej liczne młyny, tartaki i hamernie. Napędzała również zakłady metalurgiczne w Kozienicach (w tym celu zmieniono jej bieg, wykopując kanał od Kociołek do Kozienic).

Wieś w powiecie radomskim, gmina Pionki, położona nad rzeką Zagożdżonką. Na skraju wsi, przy czarnym szlaku turystycznym znajduje się cmentarz z czasów I wojny światowej. Spoczywają tu żołnierze 46. (Krakowskiej) Dywizji Obrony Krajowej, I Korpusu i Armii Austro-Węgierskiej oraz żołnierze 21. Dywizji Piechoty i innych pododdziałów III Kaukaskiego Korpusu, żołnierze XVI i XVII Korpusu Armii Rosyjskiej polegli w dniach 22-26 października 1914 r. podczas operacji dęblińskiej. Przy wejściu na teren cmentarza znajduje się tablica informacyjna oraz kamień dziękczynny. Ufundowali go Piotr, Andrzej i Mirosław Piotrowscy z Koła Łowieckiego św. Huberta w Radomiu. Przed cmentarzem zobaczyć można kapliczkę z okazałą rzeźbą św. Franciszka – patrona zgromadzenia franciszkanów, ubogich, więźniów a także ekologów i ekologii. Idziemy dalej prosto, wchodząc do lasu.

Powstał w 1980 r. w celu ochrony wielogatunkowych drzewostanów dębowo- -sosnowych i różnych zespołów roślinnych naturalnego pochodzenia. Jest to stosunkowo duży rezerwat przyrody liczący 120,64 ha (od roku 1989), choć pierwotnie obejmował zaledwie 45,78 ha. Na południowy wschód od koryta rzeki znajduje się drzewostan sosnowo- -dębowy z domieszką grabu, jesiona, jodły, brzozy, świerka i modrzewia. W jego środkowej części, przedzielonej głębokim jarem strumienia Studziennik, występuje największe w Puszczy Kozienickiej skupienie ponad 150-letnich modrzewi polskich. Drzewa te osiągają wysokość ok. 35 m i 90 cm pierśnicy (na wysokości 130 cm). W dolinie rzeki występują zadrzewienia łęgowe związane z powtarzającymi się cyklicznie zalewami. Gatunkiem dominującym na tym terenie jest olcha w wieku ponad 60 lat. Zróżnicowane warunki środowiska panujące w rezerwacie powodują, że można spotkać tu szereg chronionych gatunków roślin, wśród nich: wawrzynka wilcze łyko, storczyki, czosnek niedźwiedzi czy widłaka jałowcowatego. W sezonie lęgowym, którego szczyt w puszczy przypada na przełom maja i czerwca, stwierdzono gniazdowanie ponad 40 gatunków ptaków związanych ze środowiskiem leśnym. Do ciekawszych należą: muchołówka mała, gil oraz płochacz pokrzywnica. W pozostałym okresie spotkać można gatunki, dla których rezerwat jest miejscem żerowania. Są to zarówno ptaki migrujące jak i te występujące na terenie puszczy w ciągu całego roku. Do ostatnich należą sójka, sikory (z których najbardziej pospolitą jest sikora bogatka), ale też typowo leśne gatunki: sikora czubatka, kowalik i paszkot (leśny gatunek drozda). Ze względu na skryty tryb życia tylko przy zachowaniu ciszy i odrobinie szczęścia można zaobserwować życie ssaków.

Wieś w gminie Policzna, 12 km na pn. wsch. od Zwolenia. Istniała już w XIV w. Nazwa pochodzi od grądów jodłowych, nazywanych potocznie „czarnym lasem”. W końcu XV w. stała się własnością rodu Kochanowskich, poprzez małżeństwo Jana Kochanowskiego, dziada poety, z Barbarą Szlizówną. W 1519 r. Czarnolas odziedziczyli ich synowie: Piotr i Filip. Część Piotra przeszła następnie na jego syna Jana (poetę), który wybudował nowy dwór. Mieszkał w nim w latach 1570—1584. W Czarnolesie cieszył się z narodzin swoich kolejnych córek oraz przeżył największy dramat swojego życia, śmierć ukochanej córki Urszulki. Tu powstały najbardziej znane utwory, m.in.: Treny, Pieśń świętojańska o sobótce, liczne fraszki oraz tłumaczenie Psałterza Dawidów. Stąd poeta wyruszył w swoją ostatnią podróż do Lublina, gdzie zmarł. Majątek pozostawał w rękach rodziny Jana do końca XVII w. W kolejnych latach często zmieniał właścicieli. W 1720 r. dwór wybudowany przez poetę spłonął. Obecny dworek pochodzi z ok. 1870 r.

utworzone w 1961 r. w dawnym neoklasycystycznym dworze Władysława Jabłonowskiego. Mieści się w nim stała wystawa Jan Kochanowski — duch miejsca i klimat epoki. Składają się na nią nieliczne zachowane pamiątki po poecie (drzwi metalowe z herbem Korwin i inicjałami JK oraz fotel wyściełany kurdybanem), dawne wydania dzieł, przedmioty z epoki renesansu, obrazy i gobeliny, ilustrujące życie poety. W piwnicach dworku zobaczyć można wystawę Rzeczpospolita Babińska, której temat związany jest z działalnością Jana w stowarzyszeniu społeczno-literackim, które założone zostało w Babinie pod Lublinem

z egzotycznymi okazami drzew: dębami, lipami, sosną wejmutką oraz stawami

z symbolicznym sarkofagiem Urszulki, popiersiem Piotra Kochanowskiego, brata poety oraz zniekształconym fragmentem Trenu XIII

Kamienną ławę, na której wg tradycji siadał poeta

z grobowcami Jabłonowskich i Lubomirskich oraz ostatniego właściciela Czarnolasu, Stanisława Zawadzkiego. Wybudowana w latach 1826—1846 na miejscu pierwotnego, modrzewiowego dworu Kochanowskich. W kaplicy prezentowana jest wystawa Mały Wawel — impresja historyczna, mówiąca o pobycie Jana Kochanowskiego na dworze królewskim

dłuta Mieczysława Weltera, wystawiony z okazji 450 urodzin poety. Poeta ukazany jest w stroju dworskim, z ozdobnym łańcuchem na piersiach (oznaką urzędu wojskiego sandomierskiego) oraz różą w ręku — symbolem poezji

Wieś w powiecie zwoleńskim, gminie Policzna, położona nad rzeką Policzanką, 15 km na pn. wsch. od Zwolenia. W X w. na terenie dzisiejszej wsi istniała warownia wojskowo-obronna, której zadaniem było powstrzymywanie najeźdźców przekraczających Wisłę, stąd też pochodzi nazwa miejscowości. Z czasem w pobliżu warowni powstała osada, wzmiankowana już w XI w. W XV w. Należała do Piotra Śliza, a następnie jego córki Doroty Mysłowskiej. Po ślubie Anny Mysłowskiej z Andrzejem Kochanowskim przeszła w ręce Kochanowskich. Od 1661 r. często zmieniali się kolejni właściciele. W 1864 r. Gródek został objęty reformą uwłaszczeniową.

wzniesiony w latach 1593—1595 z fundacji Andrzeja Kochanowskiego. Budynek kościoła jest murowany z kamienia, jednonawowy, renesansowy. Z zewnątrz ściany wsparte na skarpach. Wewnątrz sklepienie kolebkowo–krzyżowe. Na ścianie nawy fragment polichromii późnorenesansowej z końca XVI wieku. Najcenniejszym zabytkiem wnętrza świątyni jest późnorenesansowe drewniane epitafium Andrzeja Kochanowskiego, fundatora kościoła, wzniesione w 1620 r. przez jego bratanka Andrzeja Kochanowskiego, podstarościego stężyckiego. W centrum pola epitafium dominuje malowana postać rycerza w zbroi, w pozycji leżącej, spoczywającego na lewym ramieniu. W części górnej i poniżej postaci rycerza znajdują się łacińskie teksty poświęcone życiu i zasługom zmarłego. U dołu epitafium, w polu tzw. uszaka, w okrągłym ornamencie umieszczony jest herb Kochanowskich — Korwin.
Dzwonnicę drewniana z 1896 r.

z 1896 r.
Kapliczkę przydrożn ą z rzeźbą św. Franciszka z XVIII w.
Grodzis ko, pozostałość po wczesnośredniowiecznej warowni

Kapliczka przydrożna z rzeźbą św. Franciszka z XVIII w.

Grodzisko, pozostałość po wczesnośredniowiecznej warowni

Powstał w 2000 r. Obejmuje powierzchnię 29,67 ha. Występuje tu unikatowy na terenie Puszczy Kozienickiej zespół źródeł, z których największe nosi nazwę „Królewskie Źródło”, nazwane przez miejscową ludność również „Źródełkiem Miłości” (według tradycji pił z niego wodę sam król Władysław Jagiełło). Na terenie rezerwatu odnaleźć można objęte ochroną zbiorowiska grądu wysokiego oraz łęgu olszowo-jesionowego.