Dwory Małopolski

Dwory Małopolski (i nie tylko) silnie łączą się z naszą historią i kulturą. Ich różnorodność zdumiewa i zachwyca. Dziś skrywają opowieści o dawnych mieszkańcach i wydarzeniach, których były świadkami. Niektóre stały się prywatną własnością, inne pełnią funkcję muzeów.

Część dworów jest w posiadaniu prywatnych właścicieli, część należy do majątku gminnego. W budynkach mieszczą się obecnie muzea (Krzesławice, Kraków-Bronowice), ośrodki kultury (Klęczany, Krzykawka), szkoły (Książ Wielki, Pogwizdów, Niedźwiedź, Chorowice), hotele (Minoga), ale także domy mieszkalne (Mierzeń, Harklowa, Boleń, Baranówka). Wiele budowli jest, niestety, niewykorzystana, nikt o nie nie dba i znajdują się w stanie ruiny (Nieszków, Trzebienice, Facimiech, Okocim Górny, Sanka).

Szlak Dwory Małopolski zachęca do podziwiania architektury dworków, pięknych wnętrz i zabytków. Ze względu na liczbę obiektów nie sposób ich wszystkich tu opisać, dlatego przedstawiano tutaj tylko ich skromną reprezentację.

Zanim rodzina Rydlów weszła w posiadanie dworku w Bronowicach Małych, dziś popularnie nazywanego Rydlówką, należał on do Włodzimierza Tetmajera. W 1900 roku odbyło się tam słynne wesele Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną, które stanowiło inspirację do powstania dramatu „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego. Lucjan Rydel odkupił dworek od Tetmajera w 1908 roku, a cztery lata później wprowadził się do niego z rodziną. Obecnie w czterech izbach: „scenie”, „tanecznej”, „alkierzu” i „świetlicy”, mieści się muzeum Młodej Polski. Co roku 20 listopada, czyli w rocznicę ślubu Rydla z Mikołajczykówną, w Rydlówce organizowane jest Święto Osadzania Chochoła.

Pochodzący z około połowy XVI wieku, dwór w Jakubowicach, może poszczycić się wieloma zabytkami renesansowymi. Zalicza się do nich przede wszystkim kominek w sali reprezentacyjnej. Unikatem jest pomieszczenie sklepione kolebkowo położone na parterze, a nie, jak to zwykle bywa w dworkach renesansowych, na piętrze. Po wojnie, w dworku znajdował się PGR, co spowodowało w budynku spore zniszczenia.

Dwór w Łopusznej bywa inaczej nazywany Tetmajerówką, jako że jednym z jego właścicieli był Leon Przerwa-Tetmajer. Za czasów kolejnych mieszkańców, Lgockich, dworek mógł poszczycić się największą na Podtatrzu owczarnią. W 1978 roku posiadłość przejęło Muzeum Tatrzańskie. Na terenie dworku znajduje się tzw. gacek, czyli dom mieszkalny, w którym gościł poeta Bohdan Zaleski. Muzeum zakupiło również drewnianą chałupkę, przeniesioną w pobliże Tetmajerówki ze wsi.

Podziwiany w skansenie w Nowym Sączu dwór, został tam przeniesiony z Rdzawy. Ma on bogatą i mroczną historię. W XVII wieku przez pewien czas zamieszkiwali w nim Kanonicy Regularni Pokutni z Trzciany, ponieważ ich klasztor został zniszczony podczas najazdu szwedzkiego w latach 1655–1656. Użytkowanie dworu przez zakonników było możliwe dzięki życzliwości prawowitych właścicieli tego miejsca, rodziny Baranowskich. W czasie swojego pobytu kanonicy wprowadzili kilka zmian w dworze, m.in. ściany zostały ozdobione malowidłami o tematyce sakralnej. Jednak z biegiem lat pokryte zostały tynkiem i zapomniane. Podobno na dworze ciąży klątwa i za każdym razem, gdy odpada kawałek tynku, odsłaniając fragment malowideł, zdarzają się nieszczęścia. Do dziś odwiedzający dwór opuszczają go, wychodząc tyłem, aby klątwa została w budynku. Na jednej ze ścian jest nawet umieszczona tabliczka, nakazująca nie odsłaniać malowideł, aby nie sprowadzić na siebie katastrofy.

Dwór w Laskowej jest punktem zarówno na trasie omawianego szlaku, jak i Szlaku Architektury Drewnianej. W 1688 roku właścicielem dworku stał się biskup Jan Małachowski, który zrzekł się do niego praw na rzecz Zgromadzenia Księży Misjonarzy. W późniejszych latach budynek jeszcze kilkakrotnie zmieniał właścicieli. Jednak po Misjonarzach pozostała kapliczka, w której uwagę przykuwa przedstawienie Chrystusa Błogosławiącego na suficie. Charakterystyczny jest dach dworku, jeden z najstarszych tego typu w Małopolsce – wysoki, stromy, z przełamanymi w połowie połaciami.

W XIX-wiecznym klasycystycznym dworze w Rożnowie zachowała się ciekawa polichromia. W jednym z pomieszczeń znajdują się widoki pejzażowe przedstawiające panoramy starego Paryża. Z kolei ściany sali „Cztery Pory Roku” ozdobione są przedstawieniami spersonifikowanych pór roku. Sąsiedztwo dworu stanowią fortyfikacje bastionowe.

Opracowanie: Magdalena Cygal, Kinga Dębska
MATERIAŁ POCHODZI Z SERWISU SZLAKI MAŁOPOLSKI (szlakimalopolski.pl).