Trasa piesza Szlakiem Małej Moskwy

Dworzec pełnił ważną rolę w trakcie stacjonowania wojsk rosyjskich, tutaj zaczynali swoją przygodę z Legnicą żołnierze i pracownicy cywilni.
Na „peronie 4” legnickiego dworca dobiegł również kresu pobyt wojsk radzieckich w Legnicy, w której „gościły” przez 48 lat. 16 września 1993r. ostatnią komendę w języku rosyjskim: „Po wagonam”.
Z tego miejsca również przez kilka powojennych lat zwożono z całej Polski akowców do więzienia przy ulicy Gwarnej, a następnie kierowano ich do syberyjskich łagrów.
Legnica była jednym z pierwszych miast na Dolnym Śląsku, do którego dotarła linia kolejowa.Istniejący obecnie modernistyczny budynek dworca głównego oddano do użytku w 1929 r. Obok znajduje się budynek stacji „Legnica - Północ” wzniesiony w 1898 r.

Położony przy ulicy Najświętszej Marii Panny, jednej z najstarszych i najpiękniejszych ulic miasta, która łączy kościół Mariacki z kościołem śś. Piotra i Pawła. W średniowieczu biegła tędy słynna „Via Regia”, łącząca Europę Zachodnią z Rusią.
Kościół Mariacki, nazywany również kościołem dolnym, co wynikało z jego położenia w niższej części miasta, jest najstarszą świątynią w mieście. Obecna, gotycka bryła kościoła z połowy XIV w. wznosi się na miejscu stojącej tu wcześniejszej świątyni romańskiej, a potem wczesnogotyckiej, zniszczonej przez pożar miasta w 1338. Pożar kościoła w 1822 pozbawił go historycznego wystroju. Odbudowany został w stylu neogotyckim z bogatą, malowniczą polichromią, w latach 1904-1908 wyposażono go w jeden z najcenniejszych na Dolnym Śląsku zespołów neogotyckich witraży. W tej świątyni książę Henryk II, zwany później Pobożnym, w przeddzień bitwy pod Legnicą (9 IV 1241) uczestniczył wraz z rycerstwem w nabożeństwie.
We wnętrzu kościoła kręcono wzruszającą scenę z filmu „Mała Moskwa” – potajemnego chrztu dziecka wojskowego małżeństwa z Armenii.

Była siedzibą znanego legnickiego humanisty, od roku 1611 rektora parafialnej szkoły przy kościele śś. Piotra i Pawła, co zdecydowało o zewnętrznym wystroju w formie sgraffiti, które w XIX wieku pokryte zostało tynkiem. Odsłonięto je ponownie dopiero w 1972 roku. Poza motywami roślinnymi i architektonicznymi, twórca sgraffit Giovannini przedstawił personifikacje Siedmiu Sztuk Wyzwolonych. Nieregularny kształt kamieniczki wynika z konieczności ówczesnego dopasowania do ulicy i przepływającej obok rzeki Młynówki.

Chłopaczek jest znanym symbolem odbywającej się w Legnicy od 1985 roku dorocznej Międzynarodowej Wystawy „Satyrykon”. Rzeźba została wykonana 2006 r. przez Tomasza Rossa według projektu Zygmunta Januszewskiego. Legnicka wystawa jest jedną z najważniejszych prezentacji karykatury na świecie.

Został on wzniesiony według projektu Paula Oehlmanna w 1905 roku w stylu neorenesansowym. W 1945 r. gmach znalazł się w zarządzie radzieckiej Komendantury Wojskowej. Od 1947 r. jest siedzibą Urzędu Miejskiego Legnicy. W październiku 1993 r. w sali posiedzeń Zarządu Miejskiego odbyło się pożegnalne spotkanie generała-majora W. Brezguna, dowódcy PGWFR, z prezydentem miasta.

Pomnik Wdzięczności dla Armii Radzieckiej

Odsłonięty 11 lutego 1951 r. w 6 rocznicę „wyzwolenia” miasta.
Już pięć lat po odsłonięciu, w czasie „politycznej odwilży”, w październiku 1956 roku próbowano pomnik usunąć. Pozostał na swoim miejscu, ale od tego czasu w świadomości legniczan funkcjonuje już jako pomnik Braterstwa Broni. Rosjanie mówili o nim „pomnik Jana i Iwana” albo (częściej) pomnik „Dwa Iwana” (Iwan – to wizerunkowy żołnierz Armii Czerwonej, odpowiednik polskiego Jana).
17 września 1995 r. aktorzy teatru legnickiego zorganizowali publiczną aukcję pomnika. A w sylwestrowy wieczór 2004 r. monument zagrał w scenicznym żarcie.
Plac wokół monumentu był przez dziesięciolecia miejscem oficjalnej celebry przyjaźni polsko – radzieckiej oraz manifestacji patriotycznych i antyradzieckich happeningów.
Co pewien czas pomnik wywołuje dyskusję publiczną dotyczącą jego przyszłości.

Okazały budynek z neobarokową dekoracją elewacji wzniesiono w latach 70. XIX wieku, a rozbudowano w okresie 1905-1906. Po wojnie jego gospodarzem była Komenda Garnizonu wojsk radzieckich, następnie mieścił się w nim hotel. Władzom polskim został oddany w 1987 roku.

Kościół śś. Piotra i Pawła – katedra Diecezji Legnickiej

Kościół gotycki śś. Piotra i Pawła, zwany górnym, wybudowany został w latach 1329 - 1390 w miejscu wzmiankowanego w 1208 roku kościoła parafialnego przedlokacyjnej Legnicy. To jedna znajwiększych i najstarszych świątyń w mieście. Do najwartościowszych elementów gotyckiej kamieniarki należą dwa portale: zachodni z rzeźbą Marii z Dzieciątkiem z ok. 1340 r. i północny, który zdobi tympanon ze sceną pokłonu Trzech Króli. Najstarszym elementem liturgicznego wyposażenia jest postromańska chrzcielnica z pierwszej połowy XIII wieku. Do bogatego wyposażenia należy też renesansowa kamienna ambona, wykonana w XVI w. przez legnickiego rzeźbiarza Kaspra Bergera i jeden z największych na Dolnym Śląsku zespół nagrobków i epitafiów z XVI – XX w.
W latach 1892 – 1894 miała miejsce przebudowa - mury świątyni oblicowano czerwoną cegłą i dobudowano wieżę południową. W marcu 1992 roku Legnica stała się stolicą ustanowionej przez Jana Pawła II Diecezji Legnickiej, a kościół śś. Piotra i Pawła podniesiony został do rangi katedry.

Jego stronę wschodnią nazywano dawniej Wielkim Rynkiem, zachodnią – Małym Rynkiem.
W jego zabudowie uwagę zwraca nowe budownictwo mieszkalne typu klatkowego, kłócące się z historyczną zabudową centrum Legnicy. Powstało ono w miejscu dokonanych w połowie lat 60. XX w. masowych wyburzeń mieszczańskich kamienic, zdewastowanych i spalonych w 1945 roku, w czasie, kiedy władzę w okupowanym mieście sprawowali czerwonoarmiści.
O nowym wyglądzie Starówki przesądziły decyzje polityczne, dające pierwszeństwo szybkiemu i taniemu budownictwu blokowemu.

Ratusz wybudowany w okresie 1736 – 1741, stanowi najokazalsze śląskie dzieło barokowej architektury komunalnej. Do pomieszczeń administracyjnych wiodły lustrzane schody z kamiennymi latarniami, będące dziełem sztuki kamieniarskiej. Siedzibą legnickiego magistratu był przez 164 lata. Jedną z osób stojących na jego czele był Ottomar Oertl, który rządził miastem od 1872 do 1912 roku. To za jego kadencji powstały najważniejsze legnickie dzielnice i domy dla najbogatszych mieszkańców miasta.
Od roku 1945 do 1964 był on użytkowany przez teatr radziecki. Dziś zajmowany jest przez Teatr Modrzejewskiej.
We wnętrzach ratusza nakręcono filmowe sceny potajemnych spotkań kochanków z „Małej Moskwy”.

Popularne legnickie „śledziówki” to osiem kamieniczek wybudowanych w XVI-XVII w. na miejscu średniowiecznych kramów rybnych. Dwie z nich zdobią renesansowe dekoracje sgraffitowe z ok.1570 roku, które były już kilkakrotnie konserwowane.

Narożny dom z XVI w. ma nazwę związaną z charakterystycznym okrągłym wykuszem narożnym, jaki znajduje się na wysokości I i II piętra. Wykusz i ścianę szczytową na całej wysokości zdobi dekoracja sgraffitowa. Jest to najstarsze zachowane sgraffito w Legnicy, pochodzące z połowy XVI wieku. Rysunki wycięte w tynku przedstawiają triumf Cerery, bogini urodzaju w wieńcu z kłosów, polowanie na jelenie, ilustracje do bajek Ezopa.

Wzniesiony został w latach 1841 - 1842 według projektu wrocławskiego architekta klasycyzmu niemieckiego Karola Ferdynanda Langhansa na miejscu Domu Kupieckiego, a później Sukiennic. Jego bryła nawiązuje do architektury włoskiego renesansu. Uroczyste otwarcie nowego Teatru Miejskiego odbyło się 25 grudnia 1842 roku. Przedstawienia organizowano do jesieni 1944 roku.
Po wojnie gmach teatru został zajęty przez czerwonoarmistów. W 1946 r. podjęto decyzję o uruchomieniu w nim radzieckiej sceny teatralnej. Na potrzeby teatru przeznaczono również sąsiedni budynek Starego Ratusza. Władze radzieckie nie godziły się, aby współużytkownikiem teatru w Rynku było miasto.
Gmach teatru i Starego Ratusza miasto odzyskało dopiero w 1965 r. Natomiast oficjalne otwarcie sceny odbyło się rok później.
Scena legnicka współpracuje z moskiewskim „Teatrem doc.”, „TeatraluriSardapi” z Tbilisi i teatrem „Staryj Dom” z Nowosybirska. W 2009 roku teatr przystąpił do realizacji wielkiego polsko-syberyjskiego projektu.

Budynek Sądu wybudowano w latach 1870-1873. Przed wojną była w nim siedziba Sądu Ziemskiego oraz Sądu Okręgowego. W latach 1945 – 1993 ulokowała się tu radziecka Komendantura Wojskowa.
Kompleks budynków Komendy Garnizonu został przekazany miastu 28 maja 1993 roku.

Tym nierosyjskim słowem w armii od dawna określano areszt. Natomiast w żołnierskim żargonie była to po prostu „guba”.
Pod koniec lat czterdziestych do więzienia wojskowego zwożono żołnierzy AK z oddziałów walczących na Kresach Wschodnich i aresztowanych przez polskie Urzędy Bezpieczeństwa na terenie całej Polski. Wykonywano tu także wyroki śmierci przez rozstrzelanie.
Co pewien czas, na ogół raz na kwartał, odjeżdżał z Legnicy pociąg więźniarka, który każdorazowo wywoził setki osądzonych w Legnicy do ZSRR.
Budynek więzienia rozebrano w 1996 roku. Cegłę pochodzącą z rozbiórki postanowiono przeznaczyć na budowę cerkwi przy ul. Wrocławskiej.

Na terenie b. więzienia w 1998 roku postawiono granitowy obelisk „Pęknięty Głaz”, poświęcony „ofiarom bolszewizmu 1939 -1956”, na którym umieszczono napis: „Niech los setek tysięcy więzionych, pomordowanych, skrzywdzonych na zawsze pozostanie w pamięci przyszłych pokoleń”.

Radziecki „Dom Knigi” (Dom Książki) i „Wojentorg” – Wojskowa Centrala Handlowa

Ulokowana na parterze budynku księgarnia była bogato zaopatrzona. Poza książkami, „Dom Knigi” oferował duży wybór przyborów szkolnych i książeczek dla dzieci.
W tym samym budynku, nad księgarnią mieścił się „Wojentorg” – Wojskowa Centrala Handlowa.
Ofertę handlową radzieckich sklepów na terenie jednostek wojskowych uzupełniały towary sprowadzane od najlepszych polskich producentów. W Legnicy znajdowało się ok. 40 placówek handlowych.

Dom Oficera, obecnie siedziba Kurii Biskupiej i Wyższego Seminarium Duchownego

Budynek wzniesiono w 1909 r. Przed II wojną światową mieściło się w nim gimnazjum żeńskie Auguste-Victoria - Schule. Do 1993 r. działał w nim Dom Oficera – „świątynia kultury radzieckich oficerów.
W 1979 r. decyzją Komendanta Garnizonu do sali przyjęć dowódcy w Domu Oficera przeniesiony został z Komendy Garnizonu radziecki Urząd Stanu Cywilnego.
Na krótko przed przekazaniem budynku władzom polskim w 1991 r. wybuchł w nim pożar. W uszkodzonym stanie budynek został oddany polskiemu kościołowi.

Konstanty Rokossowski, marszałek Związku Radzieckiego i Polski. Od 1918 r. służył w Armii Czerwonej na stanowiskach dowódczych. Podczas II wojny światowej dowodził frontem białoruskim, dońskim i centralnym, uczestniczył w bitwie stalingradzkiej i kurskiej. Pod jego komendą walczyła I Armia Wojska Polskiego. Gdy utworzono Północną Grupę Wojsk Armii Radzieckiej został jej pierwszym głównodowodzącym. Przez cztery lata mieszkał w Legnicy. W 1949 r. został powołany na stanowisko ministra obrony. Wraz z teką ministra otrzymał stopień marszałka Polski. Równolegle pełnił funkcję wicepremiera oraz członka Komitetu Centralnego i Biura Politycznego KC PZPR. W 1949 r. został również Honorowym Obywatelem Legnicy.

Pomnik w postaci granitowej kolumny z umieszczonym na szczycie krzyżem dominuje w centrum skweru Orląt Lwowskich.
Pomnik wzniesiony został w 2001 roku wg projektu plastycznego ks. Czesława Mazura aby uczcić ogłoszony przez papieża Jana Pawła II Jubileusz Chrześcijaństwa w 2000 r. w 760 rocznicę bitwy na Legnickich Polach.

Świątynia wybudowana została w 1833 r., a konsekrowana w 1847. Początkowo nie miała wezwania, nazywana była kościołem przy ulicy Marthastrasse. Od 1908 r. funkcjonuje jako kościół Marcina Lutra. Budynek przez ponad 140 lat służył ewangelikom. W 1975 r. przekazany został Polskiemu Autokefalicznemu Kościołowi Prawosławnemu. Na cerkiew prawosławną przebudowano go dwa lata później. W jego wnętrzu zachowały się stare, drewniane empory na 4-bocznych drewnianych kolumnach. Ikonostas pochodzący z 1891 r. został wraz z innym wyposażeniem przywieziony z Włodawy przez ks. Tyczyno.

To jeden z najciekawszych przykładów architektury modernistycznej z lat 30 XX w. w mieście. Bryła budynku przy ul. Jaworzyńskiej powstała poprzez dobudowanie w 1930 roku czterokondygnacyjnego kompleksu do istniejących budynków z początku XX wieku. Całość połączono cylindrycznym ryzalitem z krętą klatką schodową w środku. W okresie międzywojennym w budynku mieściła się Ewangelicka Szkoła Powszechna i siedziba niemieckiego schroniska młodzieżowego. Po wojnie dowództwo PGWAR utworzyło w nim szkołę dla dzieci rodzin oficerskich i cywilnych pracowników jednostek armii radzieckiej.
W 1970 r. z okazji „leninowskiego zaciągu” w szeregi pionierów w ścianę budynku wmurowano kapsułę z listem – przesłaniem do pionierów, którzy będą się uczyć w tej szkole w … 2000 r. List znajduje się tam do dziś.

W gmachu Prokuratury Okręgowej do 1993 r. funkcjonowała radziecka prokuratura wojskowa. W PGWAR działały trzy oddzielne prokuratury – armii lotniczej, wojsk pancernych i wojsk lądowych.

Dwa budynki wielorodzinne stojące za gmachem prokuratury to przebudowane i zmodernizowane radzieckie „Leningrady”. Rosjanie nazywali je chruszczowkami lub chruszczobami (w tym określeniu wykorzystane zostało podobieństwo do ros. „truszczob” – rudera). W latach 70. i 80. w Legnicy wzniesiono 12 budynków mieszkalnych wielkopłytowych typu „Leningrad”. Część z nich Rosjanie wybudowali z gotowych elementów sprowadzonych z b. NRD według norm mieszkaniowych nie stosowanych w Polsce, a ich konstrukcja nie spełniała podstawowych wymogów wynikających z polskich przepisów.

„Kwadrat” to kompleks, który znajduje się w południowo-zachodniej dzielnicy miasta zwanej Tarninowem. Podstawowy typ zabudowy stanowią tu wille o charakterze pałaców i domy jednorodzinne na dużych działkach, otoczone zielenią i ogrodami, powstałe w większości w latach 1901-1913. Najokazalsze z nich znajdują się wzdłuż ulic św. Kolbego, Okrzei i Rataja. Przed wojną mieszkali w nich najbogatsi mieszkańcy Legnicy - przemysłowcy, generalicja, kupcy, przedstawiciele wolnych zawodów.
Dzielnica w 1945 r. została zajęta w całości przez Rosjan i odgrodzona od pozostałej części miasta betonowym murem. Stała się kompleksem utajnionym. Tutaj mieściło się dowództwo i kwatery najwyższych rangą oficerów Armii Radzieckiej – kilku tysięcy wojskowych z rodzinami.

Radzieckie przedszkole znajdowało się w budynku, we wnętrzach którego mieści się dzisiaj Hotel „Pałacyk”, chętnie odwiedzany przez turystów ze Wschodu – „radzieckich legniczan”.

„Uniwiermag” to wyjątkowo dobrze zaopatrzony „Powszechny Dom Towarowy”. Posiadał on największy wybór towarów. Sprowadzano je z krajów RWPG, którymi Rosjanie „opiekowali się”. Do tego sklepu „propusk” (przepustkę) miało niewiele osób spoza murów „Kwadratu”. Te, którym się udało, zostały sprawdzone, na prośbę Rosjan, przez polską służbę bezpieczeństwa, czy aby nie stanowią zagrożenia dla obronności Związku Radzieckiego.

Radziecki „Dom Prijoma” mieścił się w pałacyku przy ul. Okrzei 14. Wybudowany został w latach 1925-1926 według projektu legnickiego architekta Fritza Hesse na zlecenie Friedricha Teicherta, jednego z największych miejskich fabrykantów.
Pałacyk wraz z przyległym parkiem (pow. ok. 1 ha) stał się zaraz po wojnie kwaterą marszałka Rokossowskiego. W okresie późniejszym obiekt wykorzystywany był przez dowództwo PGWAR na cele reprezentacyjno-hotelowe.
Budynki pałacyku zostały stronie polskiej oddane dopiero 1993 r. Przed przekazaniem obiektu, Rosjanie nielegalnie sprzedali jego stare oryginalne wyposażenie. Elementy trwałego wyposażenia wróciły jednak na swoje miejsce do pałacyku. Natomiast obrazy przekazano Muzeum Miedzi w Legnicy. Był to jedyny znany przypadek odzyskania niemal w całości zabytkowego mienia o dużej wartości, pochodzącego z obiektów użytkowanych przez wojska rosyjskie.
W jego wnętrzach nakręcono sceny „burzliwej” rozmowy filmowej córki Wiery z jej mężem Jurą („Mała Moskwa”).

Budynek wzniesiony został w latach 1914-1916. Przed wojną jego właścicielem był dyrektor oddziału banku handlowego. Po 1945 roku mieszkali w niej radzieccy generałowie, a od roku 1984 do 1989 willę zajmował marszałek Ogarkow – Głównodowodzący Zachodniego Kierunku Operacyjnego (ZKO).
Marszałek Nikołaj Wasiliewicz Ogarkow do Legnicy przybył 25 września 1984 r. Zamieszkał w „osobniaku” (willi) na skarpie przy ul. Konopnickiej 2. Jemu przypisuje się wydanie w 1983 r. rozkazu zestrzelenia koreańskiego samolotu pasażerskiego nad Sachalinem. Zdjęcie go ze stanowiska szefa Sztabu Generalnego i wysłanie do Polski miało być karą za ten incydent. Jako Głównodowodzącemu ZKO podlegało mu 81 dywizji oraz dwie Floty - Bałtycka i Północna. Teren działań operacyjnych obejmował Europę Zachodnią po Alpy, Pireneje i Atlantyk.

Kolejne dwa „osobniaki” to ten, który przed II wojną światową należał do rodziny fabrykanta i mieszkał w nim generał Wiktor Dubynin (Okrzei 31), drugi (Okrzei 29), którego właścicielem był radca rejencji legnickiej, zajmował generał L. Kowaliow, a następnie generał W. Brezgun.
Generał-pułkownik Wiktor Pietrowicz Dubynin w armii radzieckiej służył 30 lat. W 1981 r. dowodził dywizją pancerną na Białorusi, którą przygotowywał do planowanej interwencji w Polsce. Uważał, że decyzja generała Jaruzelskiego o wprowadzeniu stanu wojennego była słuszna.Od lipca 1989 r. dowodził Północną Grupą Wojsk, będąc jednocześnie Pełnomocnikiem Rządu ZSRR ds. Wojsk Radzieckich w Polsce.
Jego publiczne wypowiedzi wywoływały często lawinę komentarzy i polemiczne dyskusje. Jego kontrowersyjne wystąpienia media nazywały „dubyninkami”. Nie brakowało ich, zwłaszcza podczas wyprowadzenia wojsk radzieckich z Polski.

Budynek wzniesiono w okresie marca 1936 do stycznia 1937 r. Ulokował się w nim sztab 18 Dywizji Piechoty armii niemieckiej. Po zajęciu Legnicy przez Armię Czerwoną i utworzeniu Północnej Grupy Wojsk stał się on siedzibą dowództwa i sztabu Grupy. Z lewej strony dobudowano lądowisko dla helikopterów. Gmach otoczony został drugim, wewnętrznym ogrodzeniem, stając się „kwadratem” w „Kwadracie”.
Po zajęciu budynku przez nowych gospodarzy pod gzymsem ryzalitu pojawiły się portrety „triechbogatyriej” (trzech mocarzy) – Lenina, Marksa i Engelsa.
W budynku tym w sierpniu 1968 r. wydany został rozkaz rozpoczęcia operacji „Dunaj” – inwazji na Czechosłowację. Prowadzone też były przygotowania do ewentualnej interwencji w Polsce w 1981 roku. Po rozbudowie i ulokowaniu w Legnicy (w 1984 r.) Naczelnego Dowództwa Zachodniego Teatru Działań Strategicznych do dyspozycji było w nim łącznie 750 pokoi.
W Sztabie PGWAR Wiera z filmu „Mała Moskwa”, która chce się rozwieść z mężem i zamieszkać w Polsce jako żona Michała, o swych planach opowiada przesłuchującemu ją kapitanowi KGB.
Przed sztabem na zachowanym cokole stał wykuty w białym marmurze dwumetrowy Lenin, pieszczotliwie przez Rosjan nazywany „diadiem Wowką” (wujkiem Wowką). Wycofujące się wojska ponoć zabrały Lenina ze sobą.

Budynek b. Telecentr – Centrum Telewizyjnego PGWAR

Ośrodek Telewizyjny PGWAR retransmitował od lat siedemdziesiątych pierwszy program telewizji moskiewskiej oraz pokazywał filmy video. Mógł być odbierany w promieniu 40 km. Pierwotnie produkowano własne programy, ale szybko z tego zrezygnowano.
Na początku października 1992 r. legniczanie, którzy przełączyli się na odbiór programu moskiewskiego, z zaskoczeniem stwierdzili, że emituje on lokalny serwis informacyjny, transmisje z meczów piłki ręcznej legnickich drużyn i programy muzyczne telewizji satelitarnej. Stało to się za sprawą miejskiej agencji informacyjno-reklamowej „Terel”, która dogadała się z Rosjanami. Wykorzystując nadajnik i studio ośrodka PGW, uruchomiła ona telewizję „Kwadrat”. Pół roku później działalność telewizji uznano za nielegalną.

Budynki KomitetaGosudarstwiennojBiezopastnosti (KGB)

Jednym z głównych zadań służb specjalnych była ochrona kontrwywiadowcza obiektów wojskowych oraz zbieranie informacji wywiadowczych o nastrojach społecznych i stosunku polskiej ludności do obecności wojsk radzieckich w mieście. Przed budynkami stał pomnik patrona kagebeszników – Feliksa Edmundowicza Dzierżyńskiego. W pewnym momencie pomnik zniknął. Odnaleziony został w opuszczonym budynku sztabu wojsk lotniczych.

Lasek Złotoryjski zajmuje 50 ha teren na południowo – zachodnim skraju miasta. Jego historia sięga końca XIX wieku, pierwsze nasadzenia rozpoczęto w 1890 roku. W części położonej po lewej stronie ulicy Złotoryjskiej wysadzono około 40 tysięcy drzew. To właśnie wówczas, w 1891r powstała piękna Aleja Zwycięstwa obsadzona szpalerowo kasztanami.
Nieopodal alei ma swój początek jedyny w tej części lasku tor saneczkowy.Znajdują się tutaj również dwa głazy narzutowe - pomniki przyrody nieożywionej, a także najstarsza w Legnicy grusza pospolita licząca ok. 150 lat.
Część lasku z gliniankami pozostawała prawie przez pół wieku w użytkowaniu Rosjan. W 1989 r. wojsko postanowiła tę część lasku uporządkować. Całe przedsięwzięcie realizowane było pod hasłem „Wojsko – dzieciom”.
Tereny zlokalizowane po zachodniej stronie ulicy Złotoryjskiej w 1907 r. przekazane zostały miastu przez fundację Rufferów, rodzinę przemysłowców i otrzymały nazwę Park Ruffera. W pięknej oprawie drzew posadowiona jest kamienna ława, pseudobarokowy pomnik poświęcony pamięci Samuela Beniamina Ruffera, producenta sukna. Po jego wschodniej stronie, w pasie zwartych zadrzewień, leży duza polana, na której od ponad stu lat odbywają się imprezy plenerowe i zawody sportowe.
Lasek Złotoryjski skrywa tajemnicę śmierci Rosjanki Lidii Nowikowej, której historia opowiedziana została w filmowej „Małej Moskwie”.

Na terenie miasta znajdowało się kilka szpitali wojskowych. Największy centralny kompleks szpitalny (650 łóżek) i zarazem nowoczesne Centrum Naukowo-Metodyczne, mieściło się w poniemieckim szpitalu w Lasku Złotoryjskim. Historia szpitala rozpoczęła się w latach wojny w Leningradzie. 26 września 1941 r. utworzono w tym mieście szpital ewakuacyjny. W Legnicy rozpoczyna on działalność 4 lutego 1948 r., kiedy to decyzją dowódcy PGWAR placówka ta lokuje się na południowo-zachodnich obrzeżach miasta.
Na terenie utworzonego kompleksu wojskowego znajdowały się 24 budynki. Szpital miał status szpitala ewakuacyjnego, stąd też część łóżek nie była obłożona, czekała w gotowości, na wypadek wojny. Podobnie jak zapasy nienaruszalne, zgromadzone w specjalnych pojemnikach: leków, środków opatrunkowych, przeciwbólowych i odurzających. Radzieckie lecznictwo w Legnicy było w pełni samowystarczalne.
Obiekt przekazany został miastu w sierpniu 1993 roku.

Dwie piękne podmiejskie wille, licowane czerwoną klinkierową cegłą usytuowane na skrzyżowaniu ul. Złotoryjskiej i Hutników, powstały w latach 1872-1902. Wybudował je w stylu historyzmu eklektycznego Julius Rother, właściciel kilku podlegnickich cegielni. Po zajęciu Legnicy przez Armię Czerwoną nowym gospodarzem pałaców zostali Rosjanie. Do maja 1993 r. w wilii znajdującej się po lewej stronie mieściło się przedszkole dla dzieci rodzin oficerów PGW. Dziś w budynku znajduje się siedziba Instytutu Metali Nieżelaznych. Drugą willę od lat 60. użytkuje Naczelna Organizacja Techniczna.

Pierwsze budynki koszarowo-sztabowe wybudowano w latach 1874-1882, z przeznaczeniem dla Regimentu Grenadierów Królewskich. Po klęsce I wojny światowej i demilitaryzacji Niemiec ulokowano w nich liczne biura instytucji rządowych i komisariat policji. Koszary znów zaczęły służyć potrzebom wojskowym w połowie lat 30. XX wieku. W budynkach zakwaterowano II batalion 51 regimentu Werhmachtu.
Po II wojnie światowej i wyznaczeniu Legnicy na siedzibę sztabu PGW, koszary zajęła Armia Czerwona. W skład kompleksu o powierzchni ponad 3,5 ha, zwanego od koloru budynków „Krasnyjgorodok” (Czerwone Miasteczko), wchodziło 26 obiektów.
Kompleks pokoszarowy przekazany został miastu 3 września 1993 roku. Zagospodarowano go na potrzeby Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona, która stała się spadkobiercą i kontynuatorem tradycji edukacyjnej Legnicy sięgającej wczesnego średniowiecza.

Budynek wzniesiono w 1912 roku. Do 1925 r. mieściło się w nim Ewangelickie Seminarium Nauczycielskie, a po jego rozwiązaniu miejska Szkoła Rzemieślniczo-Handlowa.
Po wojnie budynek szkoły zajęła Armia Czerwona. W pierwszej połowie lat 50. stał się siedzibą drugiej w Legnicy radzieckiej szkoły średniej. Posiadał podziemny korytarz ewakuacyjny, który prowadził z lewego skrzydła szkoły na podwórko. W 1967 r. Rosjanie korytarz wyczyścili. W budynku od 1994 r. mieści się Centrum Kształcenia Ustawicznego.

IV Liceum Ogólnokształcące z ukraińskim językiem nauczania

W budynku przed wojną było gimnazjum. Po wojnie obiekt stał się siedzibą centrali łączności PGW. Po opuszczeniu Legnicy przez wojska rosyjskie do odzyskanego budynku w 1993 r. przeniosło się liceum.
Szkoła działalność rozpoczęła w 1957 roku. Liceum współpracuje z licznymi instytucjami na Ukrainie. Popularność zdobyły uczniowskie zespoły artystyczne: „Połonina” (chór), „Bezimennyj” (zespół taneczny), „Mrija” (orkiestra).

W skład kompleksu wchodziło 10 obiektów, w tym 3 budynki koszarowe i areszt. Kwaterowała w nich kompania reprezentacyjna i sportowa.
W budynku przy dzisiejszej ulicy Szwoleżerów mieściła się drukarnia i redakcje gazet wydawanych przez PGW. Najpierw była tu redakcja „Wolności”, rosyjskiej gazety wydawanej w języku polskim, następnie redakcja popularnej wśród czerwonoarmistów tzw. „Znamienki” czyli „Znamiapobiedy” (Sztandar Zwycięstwa), wydawanej w Legnicy od czerwca 1945 r. przez 47 lat. Fakt wydawania gazety w Legnicy nie był w stopce ujawniony. Tajemnicą był także nakład gazety. Odgrywała istotną rolę propagandową i ideologiczną w kształtowaniu świadomości szeregów i kadr żołnierskich. Ostatni numer ukazał się 15 maja 1993 roku.

.„Mały Kwadrat”i przylegający do niego kompleks koszarowy „Wozduszka”

Na budynkach koszarowych widnieją jeszcze oryginalne oznaczenia w języku rosyjskim. Na ulicy Wileńskiej zachowała się mocno już zniszczona płaskorzeźba z trzema żołnierzami nawiązująca do struktury społecznej Armii Czerwonej. Za pomnikiem znajdowała się trybuna i stadion.
Na terenie „Wozduszki” kwaterował pułk łączności i jednostka sanitarno-medyczna. Kompleks składał się z 43 obiektów położonych na obszarze 16 ha.
Spośród budynków położonych w granicach terenów oddzielonych od miasta murami, wyróżniały się pochodzące z 1936 r. budynki koszarowe o funkcjach mieszkalnych i sztabowych. Dziś w tym miejscu znajduje się teren zielony z miejscem zabaw dla dzieci.
Dla części „cywilnej” zwanej „Małym Kwadratem” charakterystyczne były wybudowane na początku lat 30. XX w. budynki wielorodzinne i jednorodzinne. Mieszkały w nich rodziny oficerów.

Na otaczającym ją murze zachowały się do dzisiaj ostrzeżenia w języku rosyjskim.
Przed wojną w tym miejscu przez sto lat mieścił się ośrodek dla dzieci opóźnionych w rozwoju i z uszkodzonym słuchem. Był to jeden z najbardziej znaczących tego typu ośrodków w Niemczech. Jego działalność dobiegła końca wraz z dojściem Hitlera do władzy. Budynki przeszły we władanie Luftwaffe.
W 1945 r. obiekt stał się siedzibą centrum dowodzenia i sztabu 4 Armii Lotniczej Północnej Grupy Wojsk AR. W 1968 r. samoloty PGW wzięły udział w operacji „Dunaj” na terenie Czechosłowacji.

„Stieklaszka” od. ros. „stiekło” – szkło, tak Rosjanie nazywali sklep spożywczy (wybudowany ok. 1970 r.) na skrzyżowaniu ulic Chojnowskiej i Marynarskiej. Przy sklepie kończyły się i zlewały drogi wiodące z różnych kierunków, dlatego skrzyżowanie to nazywali „na siemiwietrach” (na siedmiu wiatrach).

To budynek wzniesiony w 1889 roku. Przed II wojną światową tu mieścił się Zakład dla Upośledzonych Umysłowo. Po wojnie dowództwo PGW AR urządziło w nim Poliklinikę - przychodnię dla oficerów z „Kwadratu” i ich rodzin.
Budynek przejęty został 21 kwietnia 1993 roku. Teraz jest w nim Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej i Niepubliczny Zakład Opieki zdrowotnej.

To za czasów Małej Moskwy najbardziej znany wśród legniczan radziecki sklep. Dziś są w nim mieszkania o wysokim standardzie, z centrum odnowy biologicznej w przyziemiu.
W kilkupiętrowym sklepie można było kupić najróżniejsze produkty po cenach o wiele niższych od obowiązujących w polskich sklepach, produkty, których w polskich sklepach często brakowało.
Do „magazynu” wchodziło się na podstawie imiennej przepustki ze zdjęciem, którą sprawdzali żołnierze. Ci, którzy ich nie posiadali przepustek, próbowali wejść do sklepu sposobem. Kobiety przebierały się jak typowe Rosjanki. Inni próbowali przekupić żołnierzy pilnujących wejścia.

Pochodzi on z połowy lat sześćdziesiątych XIX wieku. W okresie międzywojennym funkcjonował tu Szpital Miejski, po wojnie zaś szpital radziecki. Na obszarze 1,86 ha znajdowało się 10 budynków.
Kompleks po przejęciu 23 października 1992 r. został zaliczony do zespołu obiektów o walorach historycznych, kulturowych i krajobrazowych. Dziś jest częściowo zagospodarowany na Ośrodek Psychiatrycznej i Odwykowej Opieki Zdrowotnej.

Budynek został wzniesiony w latach 1707-1716. Po sekularyzacji zakonu przeprowadzonej przez władze pruskie w 1810 r. obiekt przeznaczono na szpital, następnie mieścił się w nim dom pracy dla biednych, a w dalszej kolejności szkoła tkacka, pensja dla porzuconych dzieci oraz dom starców. W 1945 r. budynek przejęła w użytkowanie Armia Radziecka. Urządzono w nim hotel dla pielęgniarek pracujących w pobliskim szpitalu.
Władzom Legnicy budynek klasztoru został przekazany w 1990 r. Sprzedany prywatnemu nabywcy na krótko odzyskał świetność. Funkcjonująca w nim galeria handlowa spłonęła. Obiekt czeka znów na odbudowę.

To XVII wieczny gmach będący jednym z najcenniejszych na Śląsku zabytków barokowej architektury świeckiej. Siedziba ustanowionej w 1708 roku Józefińskiej Królewskiej Akademii Rycerskiej dla młodzieży szlacheckiej. Od roku 1945 do 1978 użytkowany był przez wojska Armii Radzieckiej. Zajęty został wraz z całym starym wyposażeniem w postaci mebli, obrazów, bogatego księgozbioru. Urządzono wtedy magazyny żywnościowe i „Promkombinat”, który produkował m.in. tekturowe walizki. Były w nim także zakłady krawieckie oraz warsztaty szewskie.
Akademia Rycerska władzom Legnicy została przekazana 31 sierpnia 1978 roku. Od 1985 r. trwają w obiekcie prace remontowo-konserwatorskie i adaptacyjno- modernizacyjne. W 2008 r. uroczyście obchodzono jubileusz 300 rocznicy powstania akademii.
W dotychczas wyremontowanych i odrestaurowanych pomieszczeniach akademii ulokowano Legnickie Centrum Kultury, Zespół Szkół Muzycznych, oddział Muzeum Miedzi oraz Urząd Stanu Cywilnego. Akademia Rycerska stała się ponownie ośrodkiem życia kulturalnego Legnicy.

Muzeum istnieje od 1962 roku. Na swoje potrzeby zagospodarowało dawny barokowy pałac opatów cysterskich wzniesiony w latach 1726-1728 oraz przyległy budynek z XIX wieku.
Muzeum gromadzi zabytki dokumentujące dzieje i kulturę Legnicy od czasów najdawniejszych po współczesność, wśród których bogaty zbiór stanowią eksponaty związane z miedzią i jej wykorzystaniem przez człowieka. 13 września 1993 r. było gospodarzem uroczystości zamykającej 48 - letnią historię „radzieckiej Legnicy” z udziałem pełnomocnika polskiego rządu, przedstawicieli władz oraz grupy rosyjskich oficerów.
W oparciu o zgromadzone sovietica muzeum zorganizowało dwie wystawy: „Armia Sowiecka w Legnicy. Cz. I – Wejście” i „Armia Sowiecka w Legnicy. Cz. II – Wyjście”, które były pierwszą próbą prezentacji „radzieckiej Legnicy”.

Pierwotny kościół i klasztor wznieśli Franciszkanie w 1294 roku. W 1341r. nową gotycką świątynię ufundował książę Wacław. W latach 1714-1727 w tym miejscu powstaje barokowy kościół jezuicki p.w. św. Jana Chrzciciela. W części wschodniej świątyni znajduje się miejsce ostatniego spoczynku licznych przedstawicieli Piastów Śląskich - Mauzoleum Piastów z 1679 r. Kościół zaliczany jest, obok Krzeszowa, do najwspanialszych osiągnięć architektury na terenie Śląska.
8 marca 1966 r. w godzinach popołudniowych w kościele wybuchł pożar, który ogarnął budynki pojezuickiego klasztoru oraz zachodnią wieżę. W akcji ratowniczej brały udział jednostki straży pożarnej z całego regionu oraz 8 wozów strażackich Armii Radzieckiej.
Odbudowę spalonej wieży i remont kościoła przeprowadzono w latach 1975 – 1978.

To plac nazywany tak przez Rosjan czyli miejskie targowisko.
To tutaj można było tanio kupić atrakcyjne towary szmuglowane z Kraju Rad. Handlowano wszystkim: suszoną rybą zwaną „taranką”, kawiorem, konserwami wojskowymi, alkoholem, papierosami, cukierkami, młynkami do kawy, wiertarkami, aparatami fotograficznymi, telewizorami kolorowymi, zegarkami, futrzanymi czapkami, zabawkami, lekami a nawet jadem żmii kaukaskiej. Jednak rynek legnicki znany był w Polsce przede wszystkim z handlu złotem. Tutaj było ono najtańsze i w dużym wyborze.
Na placu tym również kręcone były zdjęcia do filmu „Mała Moskwa”.

Zamek Piastowski jest jednym z najstarszych w Polsce grodów. W 1241 roku oparł się atakowi Mongołów. W renesansie zamek został ufortyfikowany, jego system obronny dostosowano do broni palnej. Rozwój zamku zamknęła śmierć ostatniego Piasta – Jerzego Wilhelma. Od 1675 roku był siedzibą cesarskich starostów, następnie pruskiego urzędu „rejencyjnego”. Obecny kształt uzyskał po pożarze w 1835 roku, kiedy to został gruntownie przebudowany w stylu neogotyku.
Największe szkody w pomieszczeniach zamkowych poczynione zostały po wkroczeniu Armii Czerwonej do Legnicy. Podpalony w lutym 1945 r. palił się przez kilka miesięcy. Odbudowany został w latach 1962-1969. Podczas odbudowy odkryto na dziedzińcu relikty późnoromańskiej kaplicy zamkowej, zburzonej w 1621 roku. Dziś wykorzystywany jest na potrzeby szkolnictwa podstawowego i wyższego.

Pierwsze lotnisko powstało w tym miejscu w 1909 r. jako pole wzlotu sterowców. Nowoczesne lotnisko wojskowe Niemcy wybudowali dopiero w latach 30 XX w. Podczas II wojny światowej stacjonowały tu jednostki zapasowe. Od 1945 r. użytkowała go Północna Grupa Wojsk AR. Wraz z otaczającym terenem tworzyło ono kompleks nazywany przez Rosjan „Wiertolotką” (od ros. „wiertolot” – śmigłowiec).
Kompleks lotniska zajmował obszar 266,87 ha z łączną liczbą ok. 80 obiektów. Posiadało też pas startowy o długości 1.600 i szerokości 40 m., awaryjny pas trawiasty o dł. 1.400 i szerokości 100 m.
Dwa ostatnie samoloty transportowe odleciały z legnickiego lotniska 19 sierpnia 1993 roku. Lotnisko przekazane zostało 31 sierpnia 1993 r. z mocno zdewastowanymi obiektami i urządzeniami infrastruktury oraz z poważnie zanieczyszczonym gruntem substancjami ropopochodnymi.

Budynek został wzniesiony w latach 1870 – 1880. Przed wojną mieściła się w nim Izba Przemysłowo – Handlowa, po wojnie lokal ZMW, a od 1947r. użytkowany był przez słuchaczy Gimnazjum Przemysłowo – Energetycznego. Następnie stał się siedzibą Młodzieżowego Domu Kultury.
Rosjanie dostali obiekt w użytkowanie we wrześniu 1965r.
Otwarcie Muzeum nastąpiło w maju 1975r. W 13 salach na 3 piętrach budynku zgromadzono dokumenty, fotografie, faksymilia gazet w języku rosyjskim i rozkazów, oryginalną broń z czasów wojny, amunicję, mundury, ordery i medale ZSRR, gipsowe popiersia najwybitniejszych dowódców. Poszczególne ekspozycje dotyczyły Wielkiej Rewolucji Październikowej, walki z interwentami, postaci i roli Lenina, powstania Armii Czerwonej, okresu wojny domowej, Wielkiej Wojny Ojczyźnianej,systemu organizacji radzieckich sił zbrojnych, a także bojowych tradycji PGWAR. W salach wystawowych znalazły się też materiały o Wojsku Polskim i armiach Układu Warszawskiego. Jedna z nich poświęcona została udokumentowaniu przyjaźni Polski i ZSRR.
Muzeum zostało zlikwidowane w 1991r. Dowództwo PGW postanowiło przeznaczyć budynek na szkołę menedżerów dla radzieckich i polskich oficerów, której otwarcie nastąpiło w styczniu 1992r.

Zajmuje on wydzieloną część na terenie założonego w 1822 r. Cmentarza Komunalnego. Znajduje się na nim pomnik o uproszczonej architektonicznej bryle projektu J. Skomorowskiej, wzniesiony w 1972 r. jako wyraz hołdu mieszkańców miasta dla żołnierzy poległych w działaniach wojennych.
Na cmentarzu obok kwater żołnierzy poległych w 1945 r. znajdowały się mogiły obywateli b. ZSRR zmarłych w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych; łącznie 226 osób. Istniała także kwatera dziecięca z 272 grobami. W późniejszym okresie zmarłych wywożono już do ZSRR.

W 2008 roku zawarte zostało porozumienie pomiędzy Ambasadą Federacji Rosyjskiej a Gminą Legnica o utworzeniu Kompleksu Cmentarnego b. Północnej Grupy Wojsk w Legnicy. Przewiduje ono ekshumację szczątków żołnierzy i cywilnych obywateli b. ZSRR oraz ich dzieci. Zostaną pochowani w dwóch oddzielnych zbiorowych kwaterach. Groby przykryje płyta z czarnego marmuru z wykutymi imionami i nazwiskami oraz datą urodzin i śmierci osoby pochowanej. W przyszłości trafią do nich także ekshumowane szczątki Rosjan z wielu innych miejscowości Dolnego Śląska: Wrocławia, Świdnicy, Brzegu Dolnego, Szprotawy, Świętoszowa, Żagania.
W sumie do wspólnej mogiły przeniesione zostaną szczątki 311 osób. Cmentarz wojenny, na którym spoczywają rosyjscy żołnierze polegli w czasie II wojny światowej, pozostaje na swoim miejscu.

Na terenie radzieckiego cmentarza cywilnego pozostał nienaruszony grób Lidii Siergiejewny Nowikowej. Na pomniku widnieje fotografia młodej kobiety na porcelanie i wykuty w kamieniu napis informujący, że urodziła się 10 października 1932 roku, a zmarła 8 października 1965 roku. Pod nim podpis: „doczeri, mamie, siestrie” (córce, mamie, siostrze). Jej losy stały się pierwowzorem dla filmowej Wiery w Filmie „Mała Moskwa”.
Lidia SiergiejewnaNowikowa, Rosjanka, żona radzieckiego oficera, który służył w legnickim garnizonie. Zakochała się z wzajemnością w polskim sierżancie z Wojskowej Służby Wewnętrznej. Gdy o jej romansie dowiedzieli się przełożeni męża, postanowili natychmiast odesłać małżeństwo do ZSRR. Lidia nie chce wracać do Związku Radzieckiego, nie chce rozłąki z ukochanym. Wieczorem w przeddzień wyjazdu wychodzi z domu i długo nie wraca. Rosjanie rozpoczynają poszukiwania. Po kilku dniach młodzi chłopcy przypadkowo natykają się w Lasku Złotoryjskim na ciało kobiety wiszącej na konarze drzewa. Radziecką żandarmerię stwierdziła, że to poszukiwana Rosjanka. Żołnierze zabrali ciało, jednak śledztwa nie było.