Elektrownie wodne na rz. Raduni, w obrębie Jeziora Straszyńskiego

Radunia to jedna z najbardziej pracowitych rzek w Polsce. Znajduje się na niej łącznie dziewięć elektrowni wodnych, które produkują prąd na potrzeby Gdańska i okolic. Obiekty hydrotechniczne z początku XX wieku to unikalny kompleks zabytków techniki. Elektrownie znajdują się w Pruszczu Gdańskim (dwie elektrownie), Juszkowie, Kuźnicach, Prędzieszynie, Straszynie, Bielkowie, Łapinie i Rutkach k./Żukowa.

Radunia, zaraz obok Słupi, to jedna z polskich rzek, która w tak dużym stopniu została zagospodarowana do wytwarzania energii elektrycznej. Elektrownie wodne tworzą unikatowy kompleks zwany Kaskadą Raduni, bardzo ciekawy ze względu na malownicze położenie wśród wzgórz morenowych oraz oryginalną architekturę elektrowni - najstarszych tego typu obiektów przemysłowych na Pomorzu. Urządzenia te wciąż są używane do wytwarzania energii elektrycznej, która zasila okoliczne tereny. Dzieje wykorzystania energii wodnej na Raduni sięgają XIV wieku, kiedy to Krzyżacy zbudowali rozpoczynający się w Pruszczu Gdańskim kanał o długości 13 km, który wodami rzeki Raduni napędzał koła gdańskich młynów. Następnie na wszystkich pomorskich rzekach powstawało wiele siłowni napędzających tartaki, wytwórnie papieru i młyny.

Elektrownię Wodną Bielkowo zbudowano w 1925 roku jako czwartą elektrownię wodną na Raduni. Bielkowo ruszyło w 1925 roku, mniejsze Łapino dwa lata później. Obiekty elektrowni stanowiły poważny obiekt wojskowy w trakcie walk wyzwoleńczych 1945 roku. W budynku wieży kompensacyjnej mieściło się stanowisko ogniowe i obserwacyjne broniących się Niemców. Osuszonym rurociągiem dostarczano posterunkowi zaopatrzenie. Ślady tego okresu odkrywane są podczas prac remontowych do dziś. Podczas wojny elektrownia w Bielkowie uległa zniszczeniom, przede wszystkich ucierpiały urządzenia zdemontowane i wywiezione przez wycofujące się oddziały niemieckie. Na szczęście maszyny zostały ukryte w pobliskich wsiach, więc było możliwe ich odnalezienie z pomocą miejscowej ludności. Po wojnie elektrownia podjęła pracę 15 listopada 1945 roku. Przy projektowaniu elektrowni wykorzystano fakt, iż Radunia pomiędzy Kolbudami Górnymi a odległym o 3,5 km Bielkowem zatacza pętlę. Długość pętli mierzona po korycie rzeki wynosi blisko 11 km, różnica poziomów blisko 50 m. Wystarczyło wykonać 3,5 km "skrót", by wykorzystać ten duży spad w jednym obiekcie. Kanał prowadzi wodę do zbiornika Kolbudy II. Zbiornik ten powstał poprzez obwoływanie naturalnego zagłębienia terenu czterema groblami ziemnymi o łącznej długości 3600 m. Powierzchnia zbiornika 54 ha. Woda spiętrzona w zbiorniku za pomocą rurociągu żelbetonowego o długości 760 m i średnicy 3,60 m oraz rurociągu stalowego nitowanego o długości 800 m i średnicy 3,00 m jest kierowana do turbin elektrowni w Bielkowie. Spad uzyskany za pomocą piętrzenia i zbiornika z kanałem wynosi 44,8 m, co pozwala na osiągnięcie mocy 7,2 MW.

Zbiornik elektrowni, zwany jeziorem Straszyńskim lub Goszyńskim stanowił w latach powojennych, do wczesnych 70-tych ub. wieku, ośrodek wypoczynkowo-rekreacyjny dla okolicznej ludności i gdańszczan. Po wybudowaniu ujęcia wody pitnej dla Gdańska w 1983 roku objęty strefą ochronną, został zamknięty dla turystyki i rekreacji.

Elektrownia w Straszynie została uruchomiona w październiku 1910 roku jako pierwsza siłownia na rzece. Inwestycja powstała z inicjatywy Rady Powiatu Gdańsk Wyżyny w celu zapobiegania wiosennym powodziom, podczas których wody Raduni zagrażały terenom na przedpolu fortów gdańskich (rejon na południe od miasta wzdłuż Motławy). Zbiornik retencyjny w Straszynie miał ograniczyć spływ wód roztopowych i zatrzymać rumowisko wleczone przez wezbraną Radunię. Podczas wojny elektrownia także pracowała. Tuż przed wyzwoleniem Niemcy uszkodzili budowle hydrotechniczne i wywieźli część wyposażenia, jednak dzięki pomocy miejscowej ludności udało się odzyskać urządzenia, a naprawa uszkodzeń została zakończona w połowie czerwca 1945 roku. Po raz pierwszy napięcie podano 19 czerwca 1945 roku do zasilania gdańskiej sieci tramwajowej. W elektrowni pracują do dziś podstawowe urządzenia - hydrozespoły, stanowiące pierwotne wyposażenie, zbudowane jak ten pierwszy np. o czym informują tabliczki na obudowie turbiny, w 1909 roku, a trzeci w 1937.

Zobacz też naszą relację z wycieczki rowerowej, trasą wzdłuż wszystkich elektrowni wodnych na Raduni: https://rowery.trojmiasto.pl/grt/Szlak-elektrowni-wodnych-na-Raduni-n71533.html