D.A.G. Fabrik Bromberg

W listopadzie 1939 roku w wydawanym po niemiecku dzienniku "Deutsche Rundschau Bromberg" pojawiła się informacja o zamknięciu przez wojsko dwóch ulic: dzisiejszej ulicy Glinki oraz Emilianowskiej. Pierwsza brygada pracowników przymusowych pochodziła z Torunia, byli ofiarami ulicznej łapanki. Zaczęli wkopywać betonowe słupy i rozciągać między nimi stalową siatkę. D.A.G. Fabrik Bromberg nie był pierwszym z nowych zakładów, które zlokalizowano na obecnych terenach Polski. Bardzo podobna fabryka powstała wcześniej w Christianstadt, obecnych Krzystkowicach. Oba zakłady - Krzystkowice i Bydgoszcz - współpracowały ze sobą, poczynając od dostarczania materiałów, na wymianie kadr kończąc. Zdewastowaną i rozkradzioną fabrykę w Krzystkowicach dziś można bez przeszkód oglądać - leży między Nowogrodem Bobrzańskim a Lubskiem, w województwie lubuskim, przy drodze krajowej nr 289. Fabrykę zbudowano w lesie o kształcie trójkąta, którego najdłuższy bok ma 13 kilometrów długości i 170 kilometrów kwadratowych powierzchni. Niemiecka inwestycja w Bydgoszczy także musiała robić na postronnych świadkach olbrzymie wrażenie. W 1942 roku tak rozbudowę zakładu opisywali agenci polskiego wywiadu w raportach przygotowywanych dla londyńskiej Delegatury Rządu RP na Kraj: "Pod Bydgoszczą, zaraz nad kanałem w Łęgnowie w stronę Zimnych Wód rozciągają się piaszczyste zalesione wzgórza, gdzie obecnie Niemcy budują olbrzymie fabryki podziemne na przestrzeni 7 na 7 km. Na oko wzdłuż toru kolejowego widać na obszarze kilkuset km zakładanie w ziemi rur o średnicy 1 m i więcej, dalej śluzę wodną, nowe budynki administracji i baraki dla robotników. Całość ma się rozciągać na dużej przestrzeni, a pod Zimnymi Wodami już są obecnie czynne fabryki prochu tzw. Dynamit AG. Reszta projektowana na olbrzymią skalę ma być rzekomą fabryka chemiczną, jednakże nie na tą..., ale na przyszłą wojnę za 25 lat, gdy będzie chodziło o podbicie Azji czy Ameryki. Bliższe dane o tych zakładach otrzymamy." Drugi raport zawierał już więcej konkretów: "W Łęgnowie Zimnych Wodach pod Bydgoszczą w dalszym ciągu produkuje się różne gatunki prochu. Część pocisków, przede wszystkim do karabinów, maszynowych ładowana jest prochem na miejscu. Łuski wyrabia się przeważnie na miejscu w tutejszych zakładach metalurgicznych, głównie w dawnej fabryce sygnałów kolejowych Fiebrandta i innych. Inne surowce sprowadza się z zachodnich Niemiec z Treusdorf i Kruemmel. Przerwy w pracy po nalotach na zachodnie Niemcy spowodowały, że przez pewien czas sprowadzano surowce z Pawłogrodu na Ukrainie. Od maja trwają prace nad uruchomieniem działu fabryki nitrogliceryny, wytwórczość jednak nie wyszła dotąd poza ramy prób laboratoryjnych."

W czasie drugiej wojny światowej Bydgoszcz była jednym z większych ośrodków zbrojeniowych III Rzeszy - i to nie tylko dlatego, że działały tu zakłady Dynamit AG. Drugim dużym centrum przemysłu zbrojeniowego w Bydgoszczy - znajdująca się na drugim końcu miasta - była „Heimat Muna”, jak popularnie nazywano zakłady Luftmunitionsansalt 1/II Bromberg Hoheneiche (Osowa Góra). Była to jednostka magazynowa podlegająca Luftwaffe (siły powietrzne Rzeszy). Powstała w 1940 roku na terenie, który od czasów I wojny światowej był wykorzystywany jako składnica amunicji. W dwudziestoleciu międzywojennym były tam magazyny polskiej armii. Wiosną 1941 roku liczba zatrudnionych w „Munie” zbliżyła się do 1200 osób. Zakład działał na potrzeby Luftwaffe, więc jego głównym zadaniem była elaboracja (napełnianie) i magazynowanie bomb oraz pocisków wykorzystywanych przez samoloty Rzeszy. Zimą na przełomie lat 1941/1942 zaczęto budować drugi zakład, nazywany przez Polaków „tajną Muną”. Przez kilkadziesiąt lat po wojnie nie było wiadomo, co działo się w „tajnej Munie”. Dziś wiemy, że właśnie tam był jeden z większych magazynów, w którym próbnie montowano „Vergeltungswaffe 1”, broń odwetową Hitlera - latające bomby V-1. Niepotwierdzone do końca informacje mówią o tym, że „tajna Muna” została w lutym 1945 roku zniszczona przez specjalny oddział niemiecki, który przedarł się przez linię frontu. Bydgoszcz była już wówczas zajęta przez rosyjskie jednostki. Seria zdjęć, zidentyfikowanych jako zrobione w bydgoskiej Luftmunie, została wykonana podczas ćwiczeń w przewożeniu pocisków w okresie od 22 marca do 3 kwietnia 1944 roku. Dziewięć pocisków, wystrzelonych potem testowo w Zempin na wyspie Uznam, pochodziło z bydgoskiej Muny.

http://v2.strefa.pl/DAGFabrikBromberg.html